Christelijk-ethische standpunten zijn niet populair. Verdedigers van de christelijke moraal krijgen het nodige over zich heen. Ze zouden slecht zijn ingelicht en niet weten waar het over gaat. Het zijn sombere mensen die hun moraal proberen op te leggen aan andersdenkenden. Niet alleen in de seculiere media komen christenen er slecht van af: ook bij christelijke omroepen willen journalisten nog weleens kritische vragen stellen.

Een pijnlijk voorbeeld dat deze vooroordelen bevestigde, was het optreden van Mariska Orbán-de Haas een halfjaar geleden in het praatprogramma Pauw & Witteman. Orbán, kritisch over opgroeiende kinderen bij homoseksuele ouders, zat tegenover Barbara Barend, getrouwd met een vrouw en moeder van een zoon. Aan tafel verder sportbestuurder Michael van Praag en mediamagnaat Joop van den Ende, en de presentatoren Pauw en Witteman. De uitgangspositie had voor Orbán gunstiger gekund.

Ervaringsdeskundige

Het is natuurlijk altijd moeilijk wanneer iemand die vanuit heldere principes een algemene lijn wil aanhouden, wordt geplaatst tegenover een ervaringsdeskundige. Henk Jochemsen, oud voorman van het Lindeboom Instituut, mocht enkele jaren geleden in het televisieprogramma Nieuwsuur uitleggen aan een vrouw met een grote kans op kinderen met een erfelijke afwijking, waarom embryoselectie niet deugt. En ook oud-staatssecretaris Bleker had het oog in oog met Mauro niet gemakkelijk. Tegenover ervaringsdeskundigen sta je nog voor het debat is begonnen al met 10–0 achter.

De vraag is daarom of je überhaupt aan dit soort confrontaties moet deelnemen. De zaak wordt er soms niet mee gediend en ook de persoon zelf moet flink wat incasseren.

Aan de andere kant: moeten er in de media niet principieel christelijke geluiden blijven klinken, anders laat je toch ook weer mensen in de kou staan? Moet wie in de keuken staat niet tegen een beetje hitte kunnen? En, moet een christen niet blij zijn met weerstand en verdachtmakingen?

Begrip

Ik ben er inderdaad voor dat christenen deelnemen aan publieke debatten. Ik denk echter ook dat we daarbij een aantal (ten dele nieuwe) spelregels in acht moeten nemen. Ten eerste: achting voor je tegenstander. Laat zien dat je ervan uitgaat dat de gesprekspartner integere bedoelingen heeft en over zijn positie grondig heeft nagedacht. Het is van belang om er blijk van te geven dat je zijn bedoelingen honoreert en zijn argumenten begrijpt.

Vaak gaat het in een discussie al mis als christenen de positie van de mededebater weergeven op een wijze waarin de ander zich totaal niet herkent. Ben je tegen euthanasie, leg dan eerst maar eens uit dat je begrijpt waarom mensen daar voor zijn. En doe dat op zo’n manier dat je gesprekspartners zeggen: Daar heb je me op mijn sterkste punt neergezet.

Nu hebben mensen in het algemeen vaak moeite om elementen van waarheid in de positie van de ander te benoemen. Of ze doen het wel, maar laten dat ogenblikkelijk volgen door: Ja, maar…! In werkelijkheid wordt je geloofwaardigheid echter juist groter naarmate je de argumenten van de ander beter weet neer te zetten. Het negende gebod –geen vals getuigenis– heeft ook betrekking op de wijze waarop je de ander weergeeft. Misschien is dat ook wat Jezus bedoelt met „de tweede mijl meegaan” (Matth. 5:41).

Seculiere taal

Een tweede vuistregel is dat christenen moeten leren zo veel mogelijk seculiere taal te spreken – als ze althans invloed willen uitoefenen op de maatschappelijke moraal en niet alleen op de moraal in de kerk.

Let wel: seculiere taal gebruiken op het terrein van de geloofsleer is moeilijker, misschien zelfs wel onwenselijk. Hoe kun je in seculiere taal zeggen dat Christus de incarnatie van God op aarde is of dat Hij voor de zonden der wereld is gestorven? Wie hier buiten de openbaring om wil redeneren, houdt een armzalig algemeen religieus residu van de christelijke geloofsleer over.

Ook over de moraal kun je prachtige theologische vertogen houden: over de schepping, de Sinaï, Jesaja, de Bergrede, de brieven in de Bijbel. Maar het verschil is dat je je op het gebied van de moraal ook tot op grote hoogte seculier kunt uitdrukken. De meeste van de Tien Geboden zijn ook in andere culturen bekend. Voor die geboden zijn goede argumenten aan te dragen die door het geloof verdiept en verbreed worden maar die ook zonder de Bijbelse argumentatie uit te leggen en geldig zijn.

Christenen bewijzen de moraal soms juist een slechte dienst door voor een bepaald standpunt alleen christelijke argumenten te noemen. Wie in een seculiere discussie over embryo-onderzoek Psalm 139 („Uw ogen zagen mijn vormeloze begin”) als voornaamste argument aanhaalt, of wie tegen euthanasie zegt te zijn omdat God het heeft verboden, is daarbij soms contraproductief bezig. De gesprekspartner die niet in God gelooft, vangt als boodschap op dat er kennelijk geen of nauwelijks goede andere argumenten bestaan om kritisch over de genoemde praktijken te zijn. De c van christelijk staat dan gelijk met: geldt niet voor de rest.

Christenen hebben door de eeuwen heen beleden dat een Bijbelse moraal leefregels voor het goede leven bevat. Het is niet zo dat die regels goed zijn omdat de Bijbel het zegt. Nee, ik ben er met het grootste deel van de christelijke traditie van overtuigd dat het omgekeerd is: de Bijbel noemt die regels omdat ze goed zijn.

Als dat klopt, zijn er ook geloofwaardige seculiere redenen om kritisch over embryoresearch en actieve levensbeëindiging te zijn – om maar twee gebieden te noemen. Laten christenen, sterker en verbetener dan voorheen, naar die redenen op zoek gaan. Ze zijn er en er staat veel op het spel.

Kwetsbaar

Ten derde ben ik ervan overtuigd dat veel seculiere mensen bij christenen op zoek zijn naar elementen van zelfkritiek en compassie. Sommige van de indrukwekkendste Bijbelse figuren danken hun geloofwaardigheid mede aan hun kwetsbaarheid: Mozes is angstig en onzeker, David is in tranen over zijn eigen falen, Jeremia vraagt zich wanhopig af waarom hij Gods woord moet verkondigen, Jezus huilt over Jeruzalem en ook Paulus geeft herhaaldelijk zijn eigen zwakheid en onzekerheid toe.

De kerk is anno 2013 weinig gediend bij Jona’s die op een veilige afstand de ondergang van Ninevé gadeslaan. Zelfkritiek en authenticiteit zijn minstens zo belangrijk als de standpunten die men naar voren brengt.

De auteur is universitair docent ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit te Groningen.