De NGB bedoelde echter iets anders, namelijk politie als een heilzame orde die ervoor zorgt dat het verkeer tussen God en mensen goed verloopt. Nu is en wordt nogal eens gesteld dat kerkrecht en Evangelie niet veel met elkaar te maken hebben. Kerkrecht staat voor regels en gebondenheid, Evangelie voor genade en vrijheid. Die twee passen niet bij elkaar. Deze gedachte is sterk gevoed door de lutherse traditie, waarin Wet en Evangelie vaak als tegenpolen zijn neergezet. Dat Luther deze onderscheiding ook maakte –hoewel minder sterk dan vele van zijn volgelingen– betekent echter niet dat hij tegen recht en orde in de kerk zou zijn geweest.

De Amerikaanse uitgever Edward A. Engelbrecht heeft in een toegankelijk boek een overzicht van Luthers visie op het gebruik van de wet gegeven en concludeert dat Luther wel degelijk positief over recht en wet spreekt. Juist ook voor het christelijke leven blijft de wet Gods zijn functie houden en is deze volgens de reformator nadrukkelijk norm en richtsnoer voor het leven met God. Dat geldt ook voor de functie van de wet in het kerkelijke leven. Zonder orde en recht ontstaan er chaos en verwarring en dat zijn de speelterreinen van de duivel.

Een ander luthers boek dat bij de Amerikaanse uitgeverij Concordia verscheen, maakt deze overtuiging op een actueel discussiepunt concreet. In ”Women Pastors?” zijn dertig bijdragen van lutherse theologen bijeengebracht over de vraag of vrouwen het ambt van predikant mogen bekleden en over de vraag wat de plaats van de vrouw in de kerk is. De lijn die hier getekend wordt is een duidelijke, namelijk dat er volgens de Schrift geen ruimte is voor vrouwelijke predikanten. Waar men wel voor vrouwelijke ambtsdragers koos, is dat vanuit een andere visie op de Bijbel gedaan en heeft dat tot negatieve gevolgen voor de kerk geleid. In dit boek wordt dan ook gepleit voor heldere formulering en strikte handhaving van kerkelijke regels op dit gebied, maar ook voor sterkere inschakeling van de zusters der gemeente bij het kerkelijk werk.

Vastleggen

De boeken over Luther maken duidelijk dat er op dit punt niet veel verschil is met de gereformeerde positie, hetgeen niet verwondert, omdat ook daar de Bijbel als norm en bron gold. Hoe de lijnen voor de inrichting van de kerk vanuit de Schrift getrokken werden, is goed te lezen in de commentaren van de Zwitserse reformator Heinrich Bullinger (1504-1575) op de brieven van Paulus aan de Romeinen en aan de Korinthiërs. Deze commentaren zijn nu verschenen in een nieuw deel in de uitgave van de verzamelde werken van Bullinger.

Met name vanuit de brieven aan Korinthe valt er heel wat te zeggen over recht en orde in de christelijke gemeente en Bullinger doet dat dan ook, maar wel met grote voorzichtigheid. Hij beseft dat de Schrift geen blauwdruk voor een kerkorde heeft en dat de orde niet de ruimte van het Evangelie moet inperken.

Vanwege de bijzondere situatie in Zwitserland, waar de verbinding kerk en overheid ervoor zorgde dat kerkelijk recht en burgerlijk recht heel dicht bij elkaar lagen, moest er echter zeker op ethisch gebied veel vastgelegd worden. Emidio Campi (emeritus hoogleraar kerkgeschiedenis aan de universiteit van Zürich) en Philipp Wälchli (verbonden aan het Institut für Schweizerische Reformationsgeschichte in Zürich), hebben de kerkordes van Basel uit de periode 1528-1675 bijeengebracht en deze in een wetenschappelijke editie gepubliceerd. Daarin gaat het hoofdzakelijk over bepalingen over dansen, huwelijk, feesten, bedelen en vloeken, zonden waar kerk en overheid gezamenlijk tegen wilden optreden.

Heel interessante en ook relevante lectuur overigens, die laat zien hoe gepoogd is een samenleving christelijk vorm te geven, maar ook hoe juist dit soort wetten beperkt resultaat heeft als het hart van de mensen niet bereikt wordt.

Rooms recht

De Reformatie schudde de kerk van Rome hardhandig wakker en ook daar zag men vervolgens weer in dat een gezonde kerk een goede kerkorde en een consequente handhaving daarvan nodig heeft. Een mooi voorbeeld daarvan is het werk van Michael Helding (1506-1561), zoon van een molenaar en later bisschop van Mainz. De Duitse wetenschapper Peter M. Seidel schreef een boeiende dissertatie over hem en geeft daarin ruime aandacht aan het kerkordelijke werk van Helding.

Deze bisschop beschouwde prediking en bediening van de sacramenten als de belangrijkste taken van de priester en om dat goed te kunnen doen was er een grondige opleiding en een even grondig toezicht op de uitoefening van het ambt nodig. Hij noemt onvoldoende opgeleide predikers en onzorgvuldig voorbereide preken de grootste bedreiging voor het heil van de kerk en de gelovige en die overtuiging motiveerde hem tot heldere kerkordelijke regels.

In feite is de kerk van Rome bij dat beleid ook steeds gebleven, zoals te lezen is in het inleidend overzicht van het rooms-katholieke kerkrecht zoals Urs Brosi, docent kerkrecht in Zwitserland, dat onlangs publiceerde. Brosi gaat ook in op de moeite om het kerkelijk recht uitvoering te geven. Dat heeft te maken met de gebrokenheid van het bestaan, maar ook met de spanning die er tussen kerkelijk recht en burgerlijk recht kan bestaan. Dit realisme, dat niet altijd kan wat zou moeten, is echter bedoeld als onderstreping dat er wel naar handhaving van het kerkrecht gestreefd moet worden. Niet omwille van het recht, wel ten dienste van de kerk.

”Friends of the Law: Luther’s use of the Law for Christian Life”, Edward A. Engelbrecht; uitg. Concordia, St. Louis (VS); ISBN 978 07 5863 138 1; 310 blz.; $ 39,99;
”Women Pastors? The Ordination of Women in Biblical Lutheran Perspective”, Matthew C. Harrison en John T. Pless; uitg. Concordia, St. Louis (VS); ISBN 978 07 5863 142 8; 524 blz.; $ 39,99; 
”Heinrich Bullinger Werke. Band 6: Kommentare zu den neutestamentlichen Briefen”, uitg. TVZ Theologischer Verlag, Zürich; ISBN 978 32 9017 665 5; 640 blz.; € 140,-;
”Basler Kirchenordnungen 1528-1675”, Emidio Campi, Philipp Wälchli, uitg. TVZ Theologischer Verlag, Zürich; ISBN 978 32 9017 629 7; 602 blz.; € 100,-;
”Michale Helding (1606-1561). Ein Bischof im Dienst von Kirche und Reich”, Peter M. Seidel; uitg. Aschendorff, Münster; ISBN 978 34 0211 581 7; 430 blz.; € 59,-;
”Recht, Strukturen, Freiräume” (Studiengang Theologie IX), Urs Brosi; uitg. TVZ Theologischer Verlag, Zürich; ISBN 978 32 9020 062 6; 326 blz.; € 30,-.