Mijn collega Poorthuis reageerde vorige week op mijn bijdrage in het RD van 11 april. Ik ben verheugd dat economen en theologen met elkaar in gesprek gaan. Te lang hebben ze in aparte werelden geleefd op verkokerde universiteiten die model staan voor het gefragmenteerde moderne leven. Uit de reactie van Poorthuis blijkt wel een aantal misverstanden over de kern van mijn betoog. Daarom een poging mijn positie te verhelderen.

In de eerste plaats verwijt Poorthuis mij onwetenschappelijkheid omdat ik zou beweren dat mensen altijd uit eigenbelang handelen. Dat is een misverstand. Mensen handelen lang niet altijd vanuit hun welbegrepen eigenbelang. Uit allerlei gedragseconomisch onderzoek blijkt dat ze vaak niet weten wat ze willen, systematische fouten maken en de wilskracht ontberen om te doen wat ze willen.

Wat ik wel betoog is dat Jezus mensen oproept om hun werkelijke eigenbelang te zoeken. Maar helaas beseffen veel mensen niet hoe waardevol ze zijn omdat ze het liefdevolle hart van hun hemelse Vader niet kennen. Dat resulteert vaak in zelf destructief gedrag.

Dienstbaarheid

Een volgend misverstand is dat ik zou betogen dat een geschenk een verborgen ruil is, dat wil zeggen dat een gever altijd iets terug zou verwachten van degene aan wie men wat geeft. Paradoxaal genoeg heeft de econoom het over diepere geestelijke en psychologische beloningen die geen ruil vereisen, terwijl de theoloog zich beperkt tot materiële beloningen.

De beloning waar ik over spreek kan bijvoorbeeld het geluk zijn dat je ervaart als je ziet dat degene die je liefhebt beter tot zijn recht komt. Of het kan de vreugde zijn die je ervaart als je je samen met God mag inzetten voor het welzijn van deze wereld en je zo Gods hart voor mensen leert kennen.

Het mooie van Goddelijke liefde is dat het eigenbelang niet tegenover het belang van de ander staat maar ermee samenvalt. Het gaat dus niet om en passant goed doen. Nee, het eigen geluk en de eigen groei worden juist gezocht in dienstbaarheid.

Als iemand zijn demente partner uit liefde verzorgt, dan is de verzorger gericht op de beloning van het geluk van de ander. Maar natuurlijk kan iemand zijn partner ook verzorgen uit plichtsbesef. Dan kan de persoon met recht trots zijn op zijn morele prestaties. Daar is niets mis mee. Integendeel, onze samenleving kan niet functioneren zonder ethiek.

Maar het is niet de liefde waartoe God ons uitdaagt. Hoor wat Paulus zegt over deze liefde: „Al verkocht ik mijn bezittingen omdat ik voedsel aan de armen wilde geven, al gaf ik mijn lichaam prijs en kon ik daar trots op zijn – maar had ik de liefde niet, het zou mij niet baten” (1 Kor. 13:3, NBV). Liefde is altijd baatzuchtig – want ten diepste gericht op de beloning van de groei en het geluk van de ander én jezelf. Het probleem van onze gefragmenteerde wereld is dat we de leugen zijn gaan geloven dat ons geluk strijdt met het geluk van de ander.

Christus belooft ons: „Zoek liever eerst het koninkrijk van God en Zijn gerechtigheid, dan zullen al die andere dingen je erbij gegeven worden” (Matth. 6:33). Liefde komt voort uit het geloof in een goede, genadige Vader Die ons wil overstelpen met beloningen die wij niet verdienen.

De tragiek is niet dat mensen hun eigen geluk voor ogen hebben, maar dat zij het geloof ontberen in een God Die hun geluk voor ogen heeft (Jer. 11:29). We worden niet gerechtvaardigd door onze morele prestaties van zelfopoffering maar door vreugdevol geloof in een genadig God: „Want liefde wil ik, geen offers; met God vertrouwd zijn is meer waard dan enig offer” (Hos. 6:6).

De auteur is hoogleraar economie aan Tilburg University.