Op zich vond burgemeester Loohuis van Hoogeveen het „klasse” dat staatssecretaris Teeven hem in eigen persoon belde. Maar de boodschap die de bewindsman op 22 maart meedeelde, was er niet minder hard om. De gevangenis in Hoogeveen moet sluiten. Komt nog bij: ook voor tbs-kliniek Veldzicht in Balkbrug, niet heel ver van Hoogeveen, valt het doek.

De sluiting van de instellingen betekent een gevoelige klap voor de werkgelegenheid in de regio, schetst Loohuis, een van de burgemeesters die zich gisteren tijdens de hoorzitting in de Tweede Kamer beklaagden over de plannen van Teeven. „Er heerst ongeloof en ontzetting.” Honderden mensen raken hun baan kwijt en het is maar zeer de vraag of ze binnen het gevangeniswezen weer aan de slag komen. Florissant zijn de werkloosheidscijfers in de regio niet. „In Hoogeveen is sprake van een werkloosheidspercentage van 14,1, in Emmen 12,8, in Coevorden 10,7”, somt Loohuis op.

„Een drama voor patiënten en personeel.” Zo noemt directeur John Nijhuis van tbs-kliniek Oldenkotte de voorgenomen sluiting van de inrichting in Rekken. „Sluiting zal een enorme aderlating zijn. We hebben zelfs echtparen in de kliniek onder het personeel. Men is ontdaan.” Hij wijst erop dat er een periode van onzekerheid aanbreekt voor de tbs’ers. „Die vragen zich af: Waar kom ik terecht? Bij een overplaatsing neemt de behandelduur met gemiddeld een jaar toe.” Nijhuis worstelt met de sluiting. „Wij draaien goed. Waarom moeten wij dicht?”

Spanningen

Een van de plannen van Teeven is dat gevangenen vaker een cel moeten gaan delen. Ook over dat voornemen waren gisteren kritische geluiden te horen. Prof. dr. Anton van Kalmthout van Tilburg University en gespecialiseerd in straf- en vreemdelingenrecht, wijst erop dat meerpersoonscellen problemen kunnen opleveren. „Als in het huis van bewaring mensen een groot deel van de dag samen in een cel zitten, kan dat enorme spanningen veroorzaken.” Anderzijds kunnen de juiste voorzieningen conflicten voorkomen, schetst hij. „Het kan goed werken als iedereen op een meerpersoonscel bijvoorbeeld zijn eigen tv heeft.”

Frans Douw, vestigingsdirecteur van de met sluiting bedreigde penitentiaire inrichting Heerhugowaard/Alkmaar, „is op zich niet tegen” meerpersoonscellen. „Je dient wel een dagprogramma aan te bieden. Dat is goed voor de gezondheid. Laat mensen niet twintig uur bij elkaar op een cel zitten. Dat bevordert passiviteit en negativisme. Dan krijg je als het ware witte muizen die elkaar opeten.”

Rigoureus

Het is te betreuren dat verschillende tbs-klinieken de deuren moeten sluiten, stelt advocaat Wim Anker, die gespecialiseerd is in tbs. In het Masterplan Dienst Justitiële Inrichtingen staat dat de tbs-klinieken Oldenkotte in Rekken en Veldzicht in Balkbrug dicht moeten. „Het tbs-systeem op zich deugt. Het is veel te rigoureus om klinieken met specifieke kwaliteiten te sluiten. Het aantal tbs-opleggingen is gedaald. Van zo’n 200 tot minder dan 100 vorig jaar. Tegelijkertijd bestaat de wens om de gemiddelde behandelduur van tbs-patiënten terug te brengen van tien naar acht jaar. Dat heeft weer tot gevolg dat de tbs als het ware weer aantrekkelijker wordt. Advocaten zullen sneller adviseren om mee te werken aan een psychiatrisch onderzoek, dat kan leiden tot het advies van tbs. De rechter zal weer meer tbs opleggen. Daarvoor zijn dus weer plekken nodig. Maar dat wordt lastig als er tbs-klinieken worden afgebroken. Zo bijt Teeven in zijn eigen staart.”

Enkelband

Een ander veelbesproken thema was gisteren de elektronische detentie, de enkelband. Met zo’n band kunnen gedetineerden op afstand in de gaten worden gehouden. Diverse betrokkenen wezen er gisteren tijdens de hoorzitting op dat het van belang is dat bij elektronische detentie begeleiding geboden wordt. „Elektronische detentie moet gekoppeld zijn aan programma’s die gericht zijn op resocialisatie”, stelt Sjef van Gennip, directeur Reclassering Nederland.

Er kunnen tussen die mensen met een enkelband ook strafklanten met een stoornis zitten, betoogt Tom Yntema, vestigingsdirecteur van penitentiaire inrichting Veenhuizen. „Er kunnen incidenten komen. Die worden dan wel gepleegd tijdens detentie. Denk aan een overval of een aanranding.”

Vakmanschap

Ronduit vernietigend in zijn oordeel over de plannen van Teeven is Bert Koops, voorzitter Groepsondernemingsraad Gevangeniswezen. „Dit is een dramatisch plan. We praten over een verschrikkelijke afbraak van alle vakmanschap die is opgebouwd sinds de Tweede Wereldoorlog.”

Koops vreest dat door de versobering van het gevangenisregime het contact tussen bewaarders en gedetineerden teloorgaat. „Dan komt het niet goed.” Hij vindt het „totaal verkeerd” dat er „minder arbeid wordt aangeboden in de gevangenis. Ledigheid is des duivels oorkussen.” Koops stelt dat bij een lagere instroom van gedetineerden niet gelijk gevangenissen moeten worden gesloten. „We zeggen toch ook niet als het wat minder druk op een snelweg is: Haal maar een stukje van de snelweg af?”

„We moeten ons hart thuislaten”

Een selectie van uitspraken op de gisteren gehouden hoorzitting over de bezuinigingen op het gevangeniswezen.

„Ik snap dat er bezuinigd moet worden, maar deze operatie gaat geld kosten. Het beleid is 1000 graden omgeslagen. We moeten nu ons hart thuislaten. Je krijgt wrijving als je alleen maar de deur open en dicht mag doen. Ik ben bang dat het aantal suïcides onder mensen in de gevangenis gaat oplopen. Mensen hebben geen klankbord meer.”

(Rob Minkes, bewaarder in de penitentiaire inrichting Haaglanden (Scheveningen en Zoetermeer), vreest dat versobering in het gevangeniswezen negatieve gevolgen heeft)

„Ik vind het pijnlijk te horen dat iemand zijn hart moet thuislaten.”

(CU-Kamerlid Segers in reactie op het betoog van Minkes)

„Als iets erg is voor een beveiliger, dan is het dat die verwordt tot een sleutelboer.”

(CDA-Kamerlid Van Toorenburg)

„Wij hebben op Veldzicht de meest complexe patiënten. Medewerkers zijn intensief met hen bezig. Wij hebben 8 hectare tot onze beschikking. Resocialisatie in het dorp zorgt voor een kortere behandelduur. Als Veldzicht sluit, dan ben je iets unieks kwijt.”

(Nienke Feenstra, directeur van de met sluiting bedreigde tbs-kliniek Veldzicht in Balkbrug)

„Als zelfs het hele dorp zegt: Laat die tbs-kliniek hier, dan is er toch sprake van een domme bezuinigingsoperatie.”

(PVV-Kamerlid Helder)

„Een kortere behandelduur, daar is iedereen voor. Dat is al een heel oud plan. Maar het is niet zo gelukt. Heftige incidenten hebben er geen goed aan gedaan.”

(Carsten Herstel, directeur Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP))

„We zullen cellen tekort gaan komen als de politie echt aan het werk gaat. Het oplossingspercentage is in Duitsland veel hoger.”

(Paul Koehorst, oud-directeur penitentiaire inrichting Vught)

„Ook preventief gehechten hebben recht op arbeid.”

(nogmaals Koehorst)

„Positief in het plan van Teeven is dat het streven is om de duur van de voorlopige hechtenis in te korten.”

(prof. dr. Peter van der Laan, hoogleraar reclassering Vrije Universiteit Amsterdam)

„Dit is een visieloos plan, gebouwd op drijfzand. Het brengt een groot aantal risico’s met zich mee. Het bekt goed, straalt mogelijk daadkracht uit, maar tegen welke prijs?”

(Peter Soethoudt, voorzitter centrale ondernemingsraad Dienst Justitiële Inrichtingen, over het masterplan van Teeven)

„Het is onverstandig om klinieken te sluiten. Overplaatsing van patiënten heeft verlenging van de behandelduur tot gevolg. Eén behandeljaar kost 150.000 euro.”

(Marco Boersma, groepsondernemingsraad Forensische Zorg)

„Ons werk wordt gesloopt door een passant. Dit is desastreus voor personeel en gedetineerden. Dit degradeert Nederland als land van humane detentie.”
(Hilko Hof, voorzitter ondernemingsraad penitentiaire inrichting Veenhuizen)

„Wij begrijpen dat er bezuinigd moet worden, maar laat ons meedenken. Laat niet een plan als een bom neervallen.”

(Wendy Mulder, ondernemingsraad penitentiaire inrichting Heerhugowaard)

„De pijn is voelbaar. Maar de realiteit is dat er over de hele linie bezuinigd moet worden.”

(PvdA-Kamerlid Marcouch)

„Hang een gordijntje voor de wc en plaats een stapelbed.”

(burgemeester Loohuis van Hoogeveen denkt dat de gevangeniscellen in Hoogeveen makkelijk zijn om te turnen tot meerpersoonscel)

„Het is volgens mij niet de bedoeling om een gedetineerde met een psychiatrische stoornis met een enkelbandje de stad in te sturen.”

(burgemeester Hoes van Maastricht, gevangenis Overmaze daar moet dicht)

„Mij werd gezegd: Het gevangenisbeleid in al zijn facetten wordt honderd jaar teruggezet in de tijd. Is dat een terechte opmerking? Ik kon die opmerking niet helemaal weerleggen.”

(burgemeester Van der Velden van Breda, twee gevangenislocaties, waaronder De Koepel, moeten dicht)

„Ik maak me er grote zorgen over dat activiteiten die zijn gericht op terugkeer in de samenleving worden afgeschaft. Gedetineerden helpen met die terugkeer heeft niets met pamperen te maken. Doe je het niet, dan creëer je tijdbommen.”

(Sjef van Gennip, directeur Reclassering Nederland)

„Als ze een smartphone in hun handen krijgen gedrukt, weten ze niet wat hun overkomt.”

(Sjef van Gennip stelt dat gedetineerden moeten wennen aan de terugkeer in de samenleving)

„Zestig procent van de gedetineerden heeft een verslaving.”

(Edwin ten Holte, directeur Stichting Verslavingsreclassering GGZ)

„Een tbs-instelling is een top-
psychiatrisch ziekenhuis waar we de moeilijkste patiënten hebben. De tbs-klinieken Veldzicht en Oldenkotte hebben een groot terrein waar mensen kunnen werken, dieren verzorgen, sporten. Het zou mij niet verbazen dat die ruimtelijke kwaliteiten van die klinieken leiden tot een kortere behandelduur. Ruimte is belangrijk voor heel wat patiënten.”

(ds. J. Jonk, predikant tbs-kliniek Oldenkotte, die moet sluiten)

Bezuinigingen gevangeniswezen

De Dienst Justitiële Inrichtingen moet tot 2018 340 miljoen euro bezuinigen, zo staat in het pas gepresenteerde Masterplan Dienst Justitiële Inrichtingen 2013-2018. Gisteren klonk tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer ook het geluid dat het in werkelijkheid om nog meer geld gaat. Het voornemen is om op dertig locaties gevangenissen en tbs-klinieken dicht te doen. Onder meer de Bijlmerbajes staat op de nominatie om te sluiten. Ook de Koepelgevangenis in Breda staat op de lijst. Verder is het de bedoeling dat het aantal meerpersoonscellen wordt verdubbeld tot 2800. Ook komt er relatief veel ruimte voor elektronische detentie. Per 1 juni 2013 wordt het avond- en weekendprogramma voor preventief gehechten afgeschaft. Daarnaast wordt met ingang van 1 januari 2014 een sober regime ingevoerd voor de preventief gehechten.

Van ruim 3700 mensen die in het gevangeniswezen werken, staat de baan op de tocht; 1300 van hen kunnen „in het jaar dat hun werk vervalt binnen de regio geplaatst worden op passende vacante plekken.” In Zaanstad en Veenhuizen komt nieuwbouw. Volgende week is er een landelijke staking uit protest tegen de plannen van Teeven.