Grimmig, grauw, troosteloos: zo laat de sfeer bij de vroegere grensovergang tussen Oost- en West-Duitsland zich nog altijd omschrijven. Helemaal op een dag als vandaag, als een miezerige regen neerdaalt en de ijskoude wind vrij spel heeft tussen de verlaten tolgebouwen.

Wie Autobahn 2 richting of vanuit Berlijn volgt, komt op zeker moment het bord ”Gedenkstätte Deutsche Teilung Marienborn” (Gedenkplaats Duitse deling Marienborn) tegen. Het loont zonder meer de moeite om hier even de rijksweg af te gaan en vervolgens een uurtje, of langer, rond te lopen over het uitgestrekte terrein met de lege gebouwen, tientallen lichtmasten en –niet over het hoofd te zien– de commandotoren. De vervallen toegangsdeur zit jammer genoeg potdicht. Overal is prikkeldraad.

Tientallen jaren lang, tot de val van het communisme in 1989, vormde ”Grenzübergangsstelle” (GÜSt) Marienborn dé bottleneck tussen de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) en de Duitse Democratische Republiek (DDR). Menig Duitser –maar ook Nederlander– weet zich het soms urenlange wachten, de eindeloze files en het gesnauw van militairen nog feilloos te herinneren, zo blijkt uit het gastenboek in een van de hoofdgebouwen (zie onder ”Gastenboek”). Sinds 1996 is de voormalige grensovergang tussen Helmstedt en de afrit Alleringersleben een Gedenkstätte, een ‘museum’ – zoals je ook een Gedenkstätte Buchenwald hebt. Overeenkomsten tussen die twee zijn er, zeker als het gaat om de (totalitaire) ideologieën erachter, beslist.

Vijand

Vrijwel meteen na de Tweede Wereldoorlog, op 1 juli 1945, richten de vier geallieerde machten, Sovjet-Unie, Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Frankrijk, het controlepunt Marienborn in. Na de stichting van BRD en DDR in respectievelijk mei en oktober 1949 beveelt de ”Sowjetische Militäradministration in Deutschland” (SMAD) de verdere uitbouw ervan. In 1950 neemt de ”Volkspolizei” van de DDR de verantwoordelijkheid op zich.

Deze eerste GÜSt blijkt echter niet afdoende ‘beveiligd’ te kunnen worden; reden waarom er in de jaren zestig plannen voor nieuwbouw ontstaan. Tussen 1972 en 1974 bouwt de DDR voor 70 miljoen mark een geheel nieuwe controlepost, met een totaalomvang van 35 hectare. Daarmee wordt het de grootste en belangrijkste grensovergang ten tijde van de Koude Oorlog.

De nieuwe grensovergang Marienborn, die werk biedt aan vele honderden mensen, bevindt zich op 1,5 kilometer van de eigenlijke grens tussen Oost- en West-Duitsland: de bevolking van de DDR moet vooral niet de gelegenheid krijgen ook maar een glimp van de ”vijand” –het kapitalistische West-Duitsland– op te vangen.

Rolbarrières

De beveiliging van GÜSt Marienborn was ongekend streng, zo valt te lezen op de informatieborden die zich overal op het terrein bevinden. Speciale waarschuwingssystemen langs de Autobahn stelden het personeel tijdig op de hoogte als er zich verdachte zaken voordeden. En lukte het een (vracht)auto tóch om door de eerste linies heen te breken, dan waren er altijd nog de stalen rolbarrières. Hiermee konden binnen enkele seconden alle rijstroken worden afgesloten. De rood-witte ”Rollschränken” waren erop berekend om vrachtwagens met een gewicht van 50 ton die met een vaart van 80 kilometer per uur kwamen aanstormen tot stilstand te brengen. Het is er dan ook niet één gelukt, sterker: in alle gevallen lieten de inzittenden het leven of raakten zij zwaar gewond.

Voortdurend bedacht en ontwikkelde het communistische regime nieuwe systemen om er 100 procent zeker van te kunnen zijn dat er nooit iemand meer naar het Westen zou kunnen vluchten. Hypergevoelige meetapparatuur, infraroodsystemen – een paneel toont een aantal ideeën die GÜSt Marienborn in elk geval tot het jaar 2000 up-to-date moesten houden.

In dat jaar was dat echter allang niet meer nodig. Op 9 november 1989 viel de Berlijnse Muur – en nog dezelfde dag konden DDR-burgers de Grenzübergangsstelle Marienborn ongehinderd passeren. Ze werden door een uitzinnige menigte onthaald.

sachsen-anhalt.de
www.grenzdenkmaeler.de

Gastenboek

„Een groot deel van mijn leven werd gestempeld door deze waanzin”, schrijft een bezoeker van de ”Gedenkstätte Deutsche Teilung Marienborn” in het gastenboek. „Wat goed, dat we dit overwonnen hebben.”

„Zelfs als voormalige inwoner van –het nabijgelegen– Helmstedt is men zich er nooit van bewust geweest hóé dit controlepunt geleid werd”, noteerde een zekere Ines Drescher. En Uwe Drescher voegt eraan toe: „Men vraagt zich af, hoe zoiets mogelijk is geweest en zo lang verborgen bleef. Een werkelijk doordacht controleapparaat.”

„Vele herinneringen uit mijn kinderjaren komen boven”, schrijft Dorothee Kroch, geboren in (het vrije) West-Berlijn. „Hoe vaak stonden we hier bij de grens, om naar West-Duitsland te rijden.” Daar haalden we even diep adem, vervolgt ze, „om vervolgens weer terug naar West-Berlijn te rijden.”

Een „communist” verdedigt het vroegere systeem echter: „De staatsgrens tussen de DDR en de BRD was een grens van een overeenkomstig de slotakte van Helsinki soevereine staat. De beveiliging van de staatsgrens was daarmee in alle opzichten een recht van de DDR.”

„Wij waren hier met de bus in 1973”, laten Paul en Aleth Inberg uit ”Holland” weten. „Een uur voor de grens gewacht. Gelukkig is de Muur er niet meer.”

Nog een ander: „Na 45 jaar ben ik hier weer, in vrijheid. God zij dank.”