Dat was de stevige stelling van prof. dr. Brad S. Gregory aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. De hoogleraar van de rooms-katholieke University of Notre Dame in Indiana (VS) gaf donderdag op uitnodiging van de secties dogmatiek en oecumene en kerkgeschiedenis een toelichting op zijn boek ”The Unintended Reformation” (De onbedoelde Reformatie), dat wereldwijd momenteel veel aandacht krijgt.

Kern van het boek is de stelling dat sommige grote maatschappelijke problemen hun wortels hebben in de Reformatie, omdat ze er de onbedoelde gevolgen van zijn. „De westerse wereld met zijn overtuigingen en waarden, kapitalisme en consumentisme, maar ook met zijn dominante instituten, is een onbedoeld langetermijngevolg van de religieuze verschillen, problemen en scheuringen uit het tijdperk van de Reformatie.”

De belangrijkste schakel van Reformatie naar moderniteit was een „theologisch pluralisme”, aldus de hoogleraar. „Ook in de middeleeuwen was er verschil van theologisch inzicht, maar pas met de Reformatie liepen verschillen ook echt uit op een breuk van de eenheid van de kerk. De impact daarvan was enorm. Het doel was herstel van de kerk, maar onbedoeld ontstond een situatie waarin verschillende waarheidsclaims naast elkaar kwamen te staan en bleven staan.”

Die verscheidenheid leidde via twee volgende schakels tot het liberalisme. „Met meerdere waarheidsclaims binnen een gebied moest de godsdienst wel meer los komen te staan van het publieke leven. Men moest toch samenleven, en daardoor werd religie meer en meer een privézaak en minder algemeen geldend.” De overheid beschermde intussen de rechten van het individu om zijn of haar levensovertuiging in vrijheid te volgen, zo schetste prof. Gregory.

Dat laatste legde de basis voor het postmoderne relativisme, maar ook voor een ongebreideld consumentisme: „Nu de rechten en het geloof van het individu beschermd werden, kon dat individu leven zoals het wilde. De mens ging zich vrijuit richten op het najagen van meer en meer welvaart. Daarvoor moeten fabrieken draaien, ontstaat vervuiling en wordt het milieu nu meer en meer belast.”

Dr. Aza Goudriaan prees het boek in zijn reactie als origineel en doorwrocht, maar bleek niet overtuigd. „Hoe verhelderend is het om te stellen dat de Reformatie verantwoordelijk is voor hedendaagse secularisatie, als dat alleen via allerlei omwegen zo is? Hoe overtuigend is het om tegelijk wel een ”waterscheiding” aan te nemen tussen Reformatie en Middeleeuwen terwijl de Middeleeuwen elementen bevatten van seculier denken zonder omwegen?”

Prof. Gregory erkende de rol van de middeleeuwen, maar zag toch een duidelijke breuk bij de Reformatie. „Hier werd voor het eerst echt heel anders omgegaan met pluralisme.” Zijn langetermijnblik verdedigde hij door erop te wijzen dat de werkelijkheid zich niet zomaar laat verdelen in afgescheiden onderdelen.