„Van Siburg is geen Nijkerkse martelaar”, stelt Van Lieburg, hoogleraar geschiedenis van het Nederlandse protestantisme aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Op initiatief van de plaatselijke Stichting Kerken in de Schijnwerper werkt hij aan een boek over de religiegeschiedenis van Nijkerk. Dat verschijnt in september ter gelegenheid van de viering van het 600-jarig bestaan van de stad Nijkerk. Van Lieburg doet daarvoor nieuw archiefonderzoek.

De straatnaam ”Het Spaanse Leger” in Nijkerk moet de plek markeren waar ds. Van Siburg is gedood. De moord wordt als feit vermeld in de Nijkerkse canon, die in 2011 werd gepresenteerd, alsook in de ”Nijkerkse prentenatlas”, die twee weken geleden is verschenen.

Van Siburg kwam in juni 1583 vanuit Zutphen naar Nijkerk, maar verliet de stad volgens Van Lieburg alweer in 1585. „Hij vestigde zich toen als predikant in Amersfoort. Op 14 november 1585 werd daar een zoon van hem gedoopt. En in juni 1586 tekende hij bij een provinciale kerkvergadering in Utrecht als „Rutgerus van Siburg, minister verbi d[ivini] in ecclesia Amorsfortiana” (predikant in de kerk van Amersfoort).”

Begin december 1587 werd Van Siburg in Leusbroek opgepakt. „Op 17 maart 1588 hield zijn weduwe een kind ten doop, waarbij de schout van Amersfoort getuigde „dat Rutgerus Syburgis zaliger, in syn leven dienaer des Godtl. Woorts alhier, staende de voorleden oorlogh by den viandt gevangen en jammerl. om ’t leven gebracht es geweest.” Waar marteling en moord plaatshadden, heb ik nog nergens kunnen terugvinden.”

Notitie

Dat Van Siburg in Nijkerk zou zijn gedood, is een veronderstelling van de Nijkerkse geschiedschrijver G. Beernink in zijn artikel ”De Reformatie te Nijkerk (1578-1628)” uit 1912. Hij baseerde zich op een notitie uit maart 1588 die de Gelderse archivaris J. S. van Veen hem had aangereikt. Daarop staat: „Rutger van Syburch, gewesen kirchendiener to der Nierkerck, der, van den feyndt gefangen, mit so unmenschlichen tormenten gemartert und getodtet ist.”

Beernink schreef daarop: „De plaats waar de Spanjaarden hun haat koelden aan den tegenstander van hun geloof, moet ”Het Spaansche leger” zijn. Dit is een boerenerf dat op een strategisch punt een halven kilometer zuidwaarts van Nijkerk gelegen is aan het kruispunt der oude wegen Barneveld-Bunschoten en Nijkerk-Amersfoort. Hier moet eene Spaansche legermacht na de overgave van Deventer in Januari 1587 de belangrijke toegangswegen beheerscht hebben. (…) Daarbij zegt de overlevering dat terzijde van den weg waaraan het boerenerf gelegen is, op eene nauwkeurig aangeduide plaats eens „menschen zijn vermoord en begraven.” Hoewel de legende niet spreekt van een vermoorden predikant, is het bijna ontwijfelbaar dat hij met anderen op die plek den gewelddadigen dood vond.”

Onwetend van de Amersfoortse gegevens, wees Beernink een locatie aan in de veronderstelling dat Van Siburg in 1587 nog predikant van Nijkerk was, concludeert Van Lieburg. „Hij moet gedacht hebben: bij die boerderij zijn weleens mensen vermoord, dus daar zal Van Siburg ook wel gedood zijn. De locatie bij Nijkerk is echter zeer onwaarschijnlijk. Hierbij komt dat in de populaire herinnering alles wat oud was vaak het stempel van ”de Spaanse tijd” kreeg en oude begraafplaatsen, verdedigingswerken en oorlogsverhalen al gauw met de Spanjaarden werden geassocieerd.”

Meest aannemelijk is volgens Van Lieburg dat ds. Van Siburg bij Leusbroek –waar hij werd aangehouden– ook is gedood. „Rond 1587 waren er veel bewegingen op de Veluwe van kleine groepen soldaten van beide kampen die het platteland onveilig maakten. Rondom Amersfoort was de bevolking in meerderheid nog rooms-katholiek. Mogelijk hebben rooms-katholieke Leusbroekers Van Siburg tegengehouden en uitgeleverd aan Spaansgezinde soldaten.”

Canon mogelijk aangepast

„De Nijkerkse canon is een levend document dat om de vijf jaar kritisch bekeken wordt: wat kan er bij en wat kan er af?”, zegt Saskia van den Berg-Ebbenhorst in een eerste reactie op onderzoek van Fred van Lieburg. „Als er aanleiding toe is, passen we de lijst ook aan als het om de moord op ds. Van Siburg gaat.”

Van den Berg is conservator van Museum Oud Nijkerk en begeleidde de commissie die de canon heeft samengesteld. „Het is alleen maar goed als er meer feiten uit de geschiedenis van Nijkerk boven water komen”, meent ze. „We wachten het boek van Van Lieburg af en zullen dan als commissie om de tafel gaan om te bespreken wat we van zijn conclusies vinden. Hij heeft een goede naam als historicus, hij weet wat hij zegt en doet. Maar Beernink had ook zijn verdiensten. Hij publiceerde onder meer in ”Bijdragen en mededelingen Gelre”, het historisch jaarboek voor Gelderland, en dat is niet voor elke historicus weggelegd.”