Dit stelde prof. dr. W. Balke vrijdag in zijn oratie ”Jeruzalem, Rome en Genève”, die hij hield ter gelegenheid van zijn afscheid als bijzonder hoogleraar aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Prof. Balke vergeleek de steden Jeruzalem, Rome en Genève met elkaar. „Jeruzalem is een metafoor van de ene kerk zowel van het Oude als van het Nieuwe Verbond, een beeld van de messiaanse toekomst, van het Rijk van Christus en uiteindelijk van de herschepping, wanneer God weer helemaal zal wonen bij de mensen. De stad zal de fontein zijn en de oorsprong van het heil van de hele wereld. In de bijbelse profetie aangaande Jeruzalem is de stad naar alle kanten open. Er is van meet af aan een perspectief naar alle volken. God wordt nu in de hele wereld gediend.”

Hier ligt volgens prof. Balke Calvijns inzet voor de oecumene: één in het wezenlijke, namelijk de rechte belijdenis aangaande Christus, en vrijheid voor elke plaatselijke gemeente wat betreft liturgie en kerkorde, met het advies om soberheid te betrachten. „Wel eenheid, maar volstrekt geen saaie en dode uniformiteit. Christus is het enige Hoofd van Zijn kerk, dat is: Zijn lichaam. Hij regeert door Woord en Geest en niet door middel van een curie of een bureaucratie. Alleen het Woord heeft gezag, maar geen ambtelijke hiërarchie en geen kerkelijk regentschap.”

Er was volgens Calvijn geen sprake van dat de woonplaats van God zich van Jeruzalem naar Rome verplaatst heeft. Wel was de verwording van Jeruzalem een spiegel voor wat er met het Rome van de paus aan de hand was, aldus prof. Balke. „De heiligheid van Jeruzalem was een dekmantel voor allerlei zonden, evenals dat te zien is achter het masker van Rome. Evenals de profeten in het Oude Testament dat deden met het verworden priesterschap in Jeruzalem, neemt Calvijn het pauselijke Rome scherp onder profetisch vuur.”

Genève is voor Calvijn geen Jeruzalem en geen verbeterde uitgave van Rome. „Hij heeft het altijd een vreselijke stad gevonden en er zich nooit thuis gevoeld. Hij zag zich geroepen, met de talenten hem door God gegeven, om daar het Evangelie zuiver te onderwijzen, zowel door de prediking als door zijn pen, en de Heilige Schrift zo getrouw mogelijk uit te leggen. Hij was daarbij situatief gericht op Genève. Een algemene uiteenzetting van de leer raakt de mensen niet, komt niet over. De leer moet in handen komen.”

De reformator stelde Genève in het perspectief van het volk Israël, dat bevrijd werd van de slavernij. „Genève heeft het privilege dat het door God getrokken is uit de kaken van de hel, die verschrikkelijke verstrooiing en losbandigheid van het pausdom. Calvijn vervalt niet in de valstrik van de verbeelding, die alles mooier maakt dan het is, evenmin in zelfvoldaanheid. Hij cultiveert de mythe van Genève niet. De stad is niet het nieuwe Jeruzalem en Calvijn is nog minder de paus. In de kerk in Genève wordt de hoorders voorgehouden dat de stad een lichtend voorbeeld moet zijn en een asiel, een veilig toevluchtsoord voor hen die vanwege het Evangelie vervolgd worden.”

Maar het ging Calvijn vooral om heel de Bijbel. „Luther is de pionier in het openen van de Schrift. Calvijn gaat in dit spoor verder, met al zijn talenten, in een levenslange toewijding om de Schrift te openen in exegese en prediking. In het lutheranisme staat van meet af aan tegenover de vraag naar persoonlijke heilszekerheid de gemeente in de schaduw. Calvijn gaat boven Luther, en ook ver boven het individualisme van de bijbelse humanisten uit. Het gaat hem om de hervorming van leer en leven beide, en wel in die zin dat de Geneefse reformatie een hervorming van een gemeenschap is.”

In Calvijns zicht vindt Gods genade haar doel niet alleen in persoonlijke heilszekerheid, maar in een heel volk dat Hem dient, stelde prof. Balke. Dat gebeurt nu reeds hier op aarde, in deze plaats, in dit land, in deze wereld. „Calvijn was geen stadsreformator, hij was Calvinus oecumenicus en tegelijk Calvinus catholicus. Daarom houdt de Reformatie, die van Genève uitgaat, geen halt voor welke grenzen dan ook. Dat maakt het calvinisme tot een internationale beweging, omdat het nieuwe volk van God universeel is.”