Bij morele vakantie is er sprake van een groep mensen die zich in een feestelijke stemming overgeeft aan gedrag dat bij anderen verontwaardiging, afschuw, angst of woede opwekt. Het gaat om onbezonnen gedrag. Men geeft zich geen rekenschap van de gevolgen voor zichzelf of voor anderen.

Er is ook sprake van ontremming. Gedrag dat normaliter verborgen wordt gehouden, ook op seksueel gebied, geldt tijdens een morele vakantie als geaccepteerd. Er vindt ook ontregeling plaats. Men wil eigen of andermans lichaam kapotmaken.

Carnaval lijkt wel wat op morele vakantie, maar onderscheidt zich door een vaste structuur van tijd en plaats. Morele vakanties zijn niet geïnstitutionaliseerd. Er is geen leider. Dominantie wordt ter plekke afgedwongen en steeds weer betwist.

De aantrekkelijkheid van morele vakanties is dat ze mensen de mogelijkheid bieden om intense emotionele en lichamelijke sensaties te beleven. Ze leveren ook een sterk groepsgevoel op.

De toetreding van Turkije tot de Europese Unie (EU) lijkt verder weg dan ooit. Acta Politica (volume 48, nr. 1) publiceert de resultaten van een onderzoek naar de aard van de bezwaren zoals die onder de Nederlandse bevolking leven.

Tot dusver is in dergelijk onderzoek de islam als eventuele doorslaggevende factor nauwelijks aan bod gekomen. Veeleer lag 
de nadruk op de bedreiging die immigranten uit nieuwe lidstaten zouden vormen voor werkgelegenheid en sociale voorzieningen.

Daarbij wordt wel gesteld dat wanneer er vanuit een bepaald land al veel immigranten naar Europa zijn gekomen, dat gegeven de bezwaren tegen de toetreding van het desbetreffende land tot de EU versterkt. Vandaar het brede verzet tegen het Turkse lidmaatschap.

De onderzoekers vergelijken daarom de bezwaren die er onder de bevolking leven tegen de toetreding van Kroatië, Zwitserland en Turkije. Ziet men de toetreding daarvan als een economische bedreiging, als een bedreiging van de eigen cultuur, als een bedreiging van de eigen godsdienst of is het specifiek de islam die als een bedreiging wordt gezien?

Zwitserland geldt op geen enkele manier als een bedreiging. Kennelijk wordt een Zwitser gezien als een van ons. Voor een Kroaat geldt dat al een stuk minder. Als het gaat om de Turken staat echter de religieuze bedreiging bovenaan. De helft van de bevolking voert dit argument aan. Voor het overgrote deel van hen (82 procent) is daarmee de zaak beslist. Turkije moet geen lid worden van de EU.

Van hen die in het islamitische karakter van Turkije geen religieuze bedreiging zien, is maar een derde (39 procent) tegen de toetreding van dat land. Waarschijnlijk wordt er in de andere EU-landen net zo tegen Turkije aan gekeken.

In Wapenveld (jaargang 63, nr. 1) introduceert Stefan Paas een jaarserie over geloof en sociale wetenschappen. In de sociale wetenschappen is aan de orde waarom mensen iets geloven, hoe zij eraan gekomen zijn en wat het met hen doet. Daarentegen is de vraag niet relevant of het ook waar is wat zij geloven.

In traditionele culturen vallen het religieuze en het sociale domein geheel samen. Vaak is er niet eens een apart woord voor religie. Daarentegen is de religie in moderne samenlevingen tot een apart segment geworden. Ze is verkerkelijkt. Dit is een vorm van secularisering van de sociale ruimte. Verder geldt dat in de kerk efficiency en doelmatigheid de toon aangeven.

De sociale wetenschappen gaan uit van een methodologisch atheïsme. God is 
afwezig in hun verklaringsmodellen 
van de werkelijkheid. Overigens zijn de sociale wetenschappen tegenwoordig ‘religievriendelijker’ dan voorheen. Religie wordt vaker gezien als een onafhankelijke variabele.

Sociale wetenschappers gaan ervan uit dat al onze beweringen, ook de godsdienstige, sociaal geconstrueerd worden. Dat wil echter nog niet zeggen dat alle sociale constructies gelijkwaardig zijn. Wat is de kracht van een verhaal? Biedt het toegang tot een werkelijkheid buiten ons, die van ons onafhankelijk is?

Geloven is iets wat je met elkaar in stand houdt. Wij mensen zijn voluit sociale wezens. Om onze standpunten overeind te houden, moeten wij ons omringen met mensen die min of meer hetzelfde denken.

De sociale wetenschappen kunnen geen voorspellingen doen. Toch hebben hun prognoses, bij voorbeeld over secularisatie, een bepaalde onverbiddelijkheid. Wat heeft het voor zin om je te verzetten tegen de stoomwals van de geschiedenis?

Dr. C. S. L. Janse, oud-hoofdredacteur Reformatorisch Dagblad. Reageren? focus@refdag.nl