Als iemand gaat verhuizen, moet hij of zij dat melden. Dat gebeurt niet altijd. Daardoor komt het voor dat gemeenten er na onderzoek achterkomen dat personen niet meer wonen op het adres dat bij de gemeente bekend is, zo stelde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onlangs op zijn site. Deze personen worden dan in de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) geregistreerd als Vertrokken Onbekend Waarheen (VOW).

In november 2007 stonden er 302.000 personen in de GBA geregistreerd als VOW’er, vorig jaar stond de teller op 417.000, een stijging van ruim 40 procent, maakte het CBS onlangs bekend. In november 2012 stond iets meer dan 40 procent van de VOW-populatie ingeschreven in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag of Utrecht.

Vanaf de invoering van de elektronische GBA op 1 oktober 1994 blijven VOW’ers in de GBA geregistreerd staan. Het aantal VOW’ers wordt elk jaar groter, aldus het CBS.

In 2011 maakte het CBS een profielschets van de spookburger. De typische VOW’er is een jonge, mannelijke allochtoon. Is onder de totale Nederlandse bevolking ongeveer 20 procent allochtoon, onder de VOW-populatie is dat bijna 90 procent. VOW’ers zijn ongeveer even vaak westerse als niet-westerse allochtonen. Mogelijk zijn veel VOW’ers weer teruggegaan naar
hun land van herkomst, stelt het CBS. Bijna twee derde van de spookburgers is man. Duidelijk is ook dat vooral jongvolwassenen een VOW-melding krijgen.

Het CBS legde ook de arbeidsmarktpositie van de spookburgers onder de loep. Dan blijkt dat een derde van de personen boven de vijftien jaar één jaar voor VOW-melding een baan heeft. Dat is relatief weinig in vergelijking met de totale Nederlandse bevolking tussen de 15 en 65 jaar. Van hen werkte in 2008 ongeveer 68 procent. Spookburgers zijn echter relatief jong en jongvolwassenen werken minder vaak. „Zelfs als we vergelijken met het aandeel werkzame personen van 15 tot en met 35 jaar oud in Nederland (63 procent) blijft het opmerkelijk dat zo weinig VOW’ers een baan hebben.”

Een „groot deel” van de VOW-meldingen zal veroorzaakt worden doordat personen vergeten een wijziging van de woonsituatie door te geven, schetst het CBS. „Je verhuist (tijdelijk) naar het buitenland of een andere gemeente, gaat samenwonen of een wereldreis maken en vergeet dit door te geven aan de gemeente.” Gemeenten deden in de periode 1999-2008 bijna 550.000 VOW-meldingen, aldus het CBS in de schets in 2011. Daarvan keert iets meer dan de helft binnen twee jaar weer terug in de GBA. Vaak zelfs binnen een halfjaar. „Wat direct opvalt, is dat westerse allochtonen het minst vaak terugkeren in de GBA na een VOW-melding. Driekwart schrijft zich niet meer in. Dit zijn misschien personen die tijdelijk in ons land hebben gewerkt en daarna weer zijn vertrokken. We vinden onder de VOW’ers die niet meer terugkeren ook veel personen met een Britse, Duitse, Amerikaanse of Poolse nationaliteit terug.”

Een „klein aantal” van de ruim 400.000 spookburgers handelt vanuit frauduleuze motieven, stelt woordvoerder Frank Wassenaar van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Volgens een zeer grove schatting gaat het om 50.000 mensen. „Mensen willen bijvoorbeeld boetes ontlopen of uitkeringsfraude plegen.” Het ministerie van Binnenlandse Zaken, gemeenten, de Belastingdienst, uitkeringsinstanties en zorgverzekeraars nemen maatregelen om door gegevensuitwisseling dit soort fraude tegen te gaan, zo meldde Binnenlandse Zaken recent.

Voorzitter Cees Meesters van de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB) benadrukt dat er verschillende categorieën spookburgers bestaan. „Van buitenlandse studenten die in Nederland gestudeerd hebben, maar zich vergeten uit te schrijven, heb je verder geen last. Anders ligt dat bijvoorbeeld bij Nederlandse studenten die aangeven dat ze uitwonend zijn, maar in werkelijkheid thuiswonen. Op die manier willen ze meer studiefinanciering krijgen. Dat is fraude.” Binnenkort komt in de Tweede Kamer de nieuwe Wet basisregistratie persoonsgegevens aan de orde. Onderdeel daarvan is dat onder meer spookburgers een bestuurlijke boete riskeren. Meesters: „Wij juichen het toe dat het mogelijk wordt op grond van die wet spookburgers te beboeten.”