Zijn ruime werkkamer in het hoofdgebouw van Burghölzli, de grote stads- en universiteitskliniek voor psychiatrie in het Zwitserse Zürich, herinner ik me nog goed. Ik liep er binnen tijdens de voorbereiding op mijn promotie op de pastorale psychiatrie van een andere oude meester van de psychotherapie, Alphonse Maeder (1882-1971). In deze omgeving werkte Jung dus vanaf 1900 aan een opdracht van zijn leermeester Eugen Bleuler om de psycho­analytische theorie van Sigmund Freud in Wenen vruchtbaar te maken voor de psychiatrische patiënten binnen de muren van een ziekenhuis.

In 1955 organiseerde Leopold Szondi aan de universiteit in dezelfde stad een cyclus van voordrachten door representanten van de tot dan toe zeven richtingen in de psychotherapie. Aan drie van deze zeven zijn de namen van Jung, Maeder en Freud verbonden.

Breekpunt

In 1913, honderd jaar geleden, gingen Freud en Jung uit elkaar. Over het breekpunt is veel gespeculeerd, maar inhoudelijk gaat het zeker ook om een krasse, nogal op de persoon gespeelde afwijzing door Freud van een aanvulling op zijn theorie, die met name Alphonse Maeder onder woorden gebracht had.

Freud moest en zou zijn werk plaatsen binnen een modernistisch kenniskader, waarin elke notie dat dingen –waaronder het psychische– uit en door en tot God zijn en in Christus rusten, uitgebannen was. Daardoor moest hij zich wel beperken tot een zogenaamd genetisch postulaat, dat is de noodzakelijke modernistische aanname dat kennis van dingen alleen datgene is dat er aan dingen voorafgaat, enkel hun eigen ver­leden dus.

De aanvulling van Maeder was om voor kennis over het psychische ook in rekening te brengen waar dat psychische op aangaat, zijn toekomst dus. Met dit voorstel braken Jung en Maeder in op dat modernistische kenniskader, en heropenden zij de deur naar de uitgebannen godsdienstige werkelijkheidsbeleving. Jung en Maeder trokken aanvankelijk zij aan zij op, waarna Maeder uiteindelijk afscheid nam van hun gedeelde gnostieke opvatting over religie die Jung tot aan zijn dood bleef koesteren.

Tobberig

Ook Maeder liet alles wat er over God gezegd kon worden aanvankelijk voortkomen uit een zoektocht in zichzelf, met het idee om steeds dieper in zichzelf door te dringen om bij God uit te komen. Later pas, rond zijn vijftigste, kwam hij tot het diepe besef dat de weg tot God niet uit hemzelf voortkomt, maar van buitenaf, van God Zelf uit naar hem toekomt.

Maeder werd daarna de rustige, ervaren psycho­therapeut, terwijl Jung tot het laatst tobberig bleef en over grote hoogten en door diepe dalen een welhaast bovenmenselijke inspanning leverde, als iemand die een tunnel graaft naar iemand op wiens schoot hij zit. Hoe moeilijk kan een mens het zichzelf maken.

Weinig kritisch

Hiermee zijn we midden in het boek ”De weg naar het Zelf”, een biografie over Carl Jung en zijn spirituele zoektocht. Schrijfster is Claire Dunne, een van oorsprong Ierse vrouw die in Australië een lange staat van dienst heeft gehad bij de meertalige en multiculturele radio en televisie, en daarnaast kennelijk tijd heeft gehad om veel over Carl Gustav Jung te verzamelen en op te schrijven. ”De weg naar het Zelf” is dan ook een vertaling, die op een enkele plek helaas aanstootgevend is, al geeft het origineel daartoe ook aan­leiding.

Het boek is vooral mooi uitge­geven en voorzien van een lovend woord vooraf van Olivier Bernier, die ten onrechte aangemerkt wordt als de directeur van het wereldberoemde Metropolitan Museum of Modern Art in New York. Een andere aanprijzing is te vinden op de omslag en komt van Jean Houston, die zich bezighoudt met spiritualiteit en in Amerika een heuse ”mystery school” drijft.

Daarnaast is het boek zelf weinig kritisch, met als bijzonderheid dat het ettelijke informatieve brief­wisselingen tussen Jung en anderen bevat, die behalve de tobberigheid ook de snedigheid van Jung tonen. Deze briefwisselingen zijn niet alle nieuw, maar hebben een nieuwe schikking gekregen rond het thema spiritualiteit. Dat geldt ook voor de prachtige foto’s en afbeeldingen die van het boek ook een kijkboek maken.

Duister

Ook na lezing van deze biografie blijf ik vinden dat het werk van Jung over godsdienst of spiritualiteit het midden houdt tussen onnavolgbaar en niet te volgen. Ik herinner me een opponent bij mijn promotie die Jung met zijn studenten las en die verklapte zelf maar weinig van Jung te snappen. Het boek van Claire Dunne is er niet op gericht om onduidelijkheden of misverstanden weg te nemen. Overigens is het weldadig dat Jung God centraal stelt in zijn psychiatrisch en psychotherapeutisch werk. Het is echter problematisch en vaak duister hoe hij dat doet.

Boekgegevens

De weg naar het Zelf, Claire Dunne;
Gottmer Uitgevers Groep, Haarlem, 2012; ISBN 978 94 013 0043 8; 272 blz.; € 29,95.