Het historische Oranjekleed van de Portugese Synagoge in Amsterdam komt –behalve op de sabbat na Koninginnedag– maar zelden tevoorschijn. Binnenkort ligt het in de vitrine. In de aanloop naar 30 april geeft het Joods Cultureel Kwartier in de hoofdstad uiting aan de Joodse Oranjeliefde met verschillende wisselexposities.

Zijn Nederlandse Joden inderdaad zulke „fervente Oranjeklanten?” Wallet, onderzoeker en kenner van de Joodse geschiedenis, gaat tijdens vier cursusavonden van het Joods Studiecentrum in Leiden in op de band tussen het koningshuis en de Joodse gemeenschap in Nederland.

Geen vlag

Tot de achttiende eeuw hield de Joodse minderheid zich uit lijfsbehoud afzijdig van politiek, zegt Wallet. In die eeuw echter kozen ze de zijde van de orangisten – niet die van de patriotten. Dat was uitzonderlijk, zegt de historicus. „Nederland was een republiek. Toch verwachtte de Joodse gemeenschap van de Oranjes het meest. Omgekeerd had het Oranjehuis alle steun nodig die het kon vinden.”

De opkomst van het socialisme zorgde voor haarscheurtjes in de band. De hevige armoede onder Joden kwam het koningshuis op kritiek te staan. Rabbijnen en andere vooraanstaande Joden bleven echter trouw aan Oranje.

Sinds de Tweede Wereldoorlog staat de relatie onder druk, schetst Wallet. Koningin Wilhelmina heeft in de oorlog nagelaten voor Joden op te komen, vinden velen.

Daarbij deed het huwelijk van Beatrix en Claus stof opwaaien. „Claus had immers bij de Wehrmacht en de Hitlerjugend gezeten. Dat lag heel, heel moeilijk. Eigenlijk was hun huwelijk het eerste dat niet is meegevierd door de Joodse gemeenschap. Joods Amsterdam weigerde de vlag uit te steken.”

Toch waren Beatrix en Claus degenen die de band met de Joodse gemeenschap herstelden. Dr. Wallet: „Omdat ze graag wilden dat hun huwelijk in de samenleving geaccepteerd zou worden, investeerden zij in een goede relatie. Terwijl hun voorgangers misschien één of twee keer in hun leven een Joodse instelling bezochten, liepen zij de deur van de Joodse gemeenschap plat. Beatrix heeft het hart van Joods Nederland teruggewonnen.”

Een privébezoek aan Israël in 1978 leverde daaraan een belangrijke bijdrage. Hoewel de kroonprinses was opgedragen geen contact te zoeken met Israëlische politici –Nederland wilde de Arabische landen niet te veel van zich vervreemden– „zocht zij stelselmatig de grenzen op en overschreed die zelfs.” Toen was Joods Nederland echt even trots op haar, zegt Wallet.

Abdicatie

De bescheiden tentoonstellingen die van begin tot eind april te zien zijn in het Joods Historisch Museum (JHM), de Hollandsche Schouwburg en de Portugese Synagoge vormen een voorproefje van de tentoonstelling over de relatie tussen het huis van Oranje en de Joodse gemeenschap in Nederland van het JHM. Deze staat vooralsnog gepland voor 2015.

Wallet: „De hele Joodse gemeenschap weet hoe historisch en belangrijk de relatie met de Oranjes is. De tentoonstelling past in een rijke traditie van Oranjeliefde.”

Dat neemt niet weg dat zich binnen de gemeenschap zowel uitgesproken Oranjefans als bewuste republikeinen bevinden, evenals in de hele Nederlandse samenleving. Vragen zijn er ook over de achtergrond van prinses Máxima, zegt Wallet. Een deel van de slachtoffers van het Argentijnse regime ten tijde van dicator Videla was Joods.

Het cursusprogramma van het Joods Studiecentrum stond al vast toen de abdicatie werd aangekondigd. „Dit viel op een fantastische manier samen. We hadden wel een uitnodiging naar Huis ten Bosch gestuurd en kregen een briefje terug waarop stond dat de Koningin de cursus een prachtig initiatief vond, maar ik geloof niet dat ze hierdoor op een idee is gekomen…”

Behalve vijftien cursisten –„dat hadden er wat meer mogen zijn”– leverde dit onderwerp Wallet daarom veel belangstelling op van radio en schrijvende pers.