van geheel andere aard dan een moderne utopie of ideologie uit de tijd van de Verlichting, en zelfs uit de tijd daarna, het postmodernisme. Mijn ouderlijk huis was een pastorie, waarin veel met mensen en op een goede manier ook over mensen werd gesproken. Vanuit die ervaring kregen wij kinderen de uitspraak mee: „Hoop doet leven.” Het werd een gevleugeld woord in ons latere leven. We zagen het bewaarheid worden in het leven van anderen en door Gods goedheid ook in dat van onszelf.

Het tegendeel van dit gezegde is in beeldtaal uitgedrukt: „Hoop is de zuurstof voor de ziel (psyche).” Zonder hoop -actief beoefend- sterft de ziel door zuurstofgebrek.

Dit is een algemeen menselijk gegeven. Ik spreek in dit artikel in het bijzonder over de christelijke hoop. Vooraf wijs ik erop dat er ook in het Europa van de Verlichting hoop werd beleefd. In dit verband kan men woorden als ideologie en vooruitgangsgeloof gebruiken.

Hoop bij Verlichting
G. C. den Hertog heeft in een interessant overzicht onder de titel ”Eschatologische verwachting in het tijdperk van de Verlichting” erop gewezen dat in de denkwereld van Kant de toekomst van het Rijk Gods niet is gefundeerd in Gods belofte, maar aan een filosofische constructie van de mens hangt. Daarmee is de toekomstverwachting losgemaakt van een bijbelse context en ingepast in een filosofisch kader waarin de rede heerst. Dit brengt mee dat de eschatologische verwachting voor deze aarde en de individuele toekomstverwachting uiteenvallen. Zijn evaluerende conclusie: „In de individuele toekomstverwachting gaat het om God, deugd en onsterfelijkheid, maar doordat deze postulaten van de praktische rede zijn losgemaakt van de verwachting voor de kosmos, krijgen ze geen contouren en delen ze in de bleekheid en de leegheid van de toekomstverwachting voor deze aarde” (”Eschatologie”, blz. 345).

De christelijke toekomstverwachting die we ook met de term hoop kunnen omschrijven, steekt -gelukkig- heel anders in elkaar. Ik volsta met het trekken van enkele lijnen, om dan bij de kern van mijn thema te komen: Wat betekent deze hoop voor het leven van vandaag?

Wie over de christelijke hoop nadenkt, moet onderscheiden tussen hoop op korte termijn en op lange termijn. De inhoud van beide is wezenlijk dezelfde, namelijk het verlossend en vernieuwend handelen van God door de heerschappij van Jezus Christus.

Op korte termijn is dat de ervaring van en de dienst aan die heerschappij van Christus, hier en nu, vandaag, morgen en daarna. Hoop op lange termijn ziet op de definitieve doorbraak van dat Rijk bij de wederkomst van Jezus Christus.

Deze twee zijn deel van de ene grote beweging die God gestalte heeft gegeven in de geboorte van Jezus Christus, en zelfs voorbereid heeft in het Oude Testament, verder uitgevoerd tijdens Zijn leven en lijden. In opstanding en hemelvaart is die heerschappij van vernieuwing definitief gevestigd.

Door de uitstorting van de Geest voltrekt God Zijn vernieuwend werk op aarde: allereerst in de harten van mensen door de wedergeboorte, en van daaruit ook door tekenen van dat Koninkrijk op aarde te laten geschieden: deels rechtstreeks, deels door de dienst van mensen.

Voorlopig
Dit alles echter in voorlopigheid, midden in de gebrokenheid van deze wereld, zowel in het klein als in het groot. Het is alles te midden van gebreken en nog maar ten dele, mede door onze schuld, maar we zijn op weg naar de voltooiing, omdat Hij op weg is naar de voleinding. In die beweging neemt Hij ons mee. Dat is de genade van het christen mogen zijn, betrokken en meegetrokken in de vaart naar de voleinding.

Dan vallen het persoonlijke aspect en de kosmische, wereldwijde, cultuurhistorische vernieuwing -zeg de verlossing- niet uit elkaar. Ze behoren bij elkaar. Daarom in tegenstelling tot de hoop van de Verlichting, tot haar eschatologie zo u wilt, geen blik in lege toekomstverwachting, maar een gevulde en gefundeerde hoop, omdat Jezus Christus Zijn werk afmaakt.

Paulus heeft deze voorlopige gebrokenheid indrukwekkend onder woorden gebracht: „Hij moet als Koning heersen, totdat Hij al de vijanden onder Zijn voeten zal gelegd hebben” (1 Kor. 15:25). Met deze tekst verwoordt Paulus het universele en het strikt persoonlijke - en tevens het voorlopige en tegelijk ook het definitieve van Christus’ heerschappij.

Vanwege deze structuur, deze verwachting op de korte en op de lange termijn, voor zowel het persoonlijk leven als voor heel de kosmos, is de christelijke toekomstverwachting van geheel andere aard dan een moderne utopie of ideologie uit de tijd van de Verlichting, en zelfs uit de tijd daarna, het postmodernisme.

Het meest kenmerkende verschil is de persoon en de plaats van Jezus Christus. Hij voleindigt Zijn verlossingswerk. Hij doet Zijn Rijk komen, eerst voorlopig en straks definitief. Zoals gezegd: Het voorlopige en het definitieve zijn onderdeel van de ene beweging die Hij bij Zijn hemelvaart en de daarop gevolgde uitstorting van de Geest in gang heeft gezet. „Mij is gegeven alle macht in hemel en op aarde. Gaat dan henen, onderwijst al de volken, dezelve dopende in de Naam des Vaders, en des Zoons en des Heiligen Geestes; lerende hen onderhouden alles wat Ik u geboden heb.” Met als slot: „En ziet, Ik ben met ulieden, al de dagen, tot de voleinding der wereld” (Matth. 28:18b-20). Jezus’ laatste woorden op aarde, voor Zijn hemelvaart.

Het gaat dus om die ene beweging op weg naar en tot aan de voleinding.

Jezus heeft ons gebed in die beweging naar het einde een plaats gegeven in de tweede bede van het Onze Vader: Uw Koninkrijk kome - nu voorlopig en straks definitief.

Vandaag
Hiermee ben ik bij de betekenis van de christelijke hoop voor het leven van vandaag. Ik noem een aantal trekken als karakterisering.

Laat ik aanknopen bij de tweede bede uit het Onze Vader. Dat is een leven van gebéd. Het eigenlijke werk moet Hij doen. Wij worden erin betrokken, maar als instrumenten in Zijn hand, als dienaren van de Koning. Dus: onder Zijn heerschappij. De dienst aan de Koning kan alleen biddend vervuld worden. Hoop doet biddend verwachten en verwachtend bidden.

De volgende karakteristiek is: de zekerheid dat Zijn Rijk voltooid wordt. Het komt in volle glorie en heerlijkheid. Het is er nu nog in gebrokenheid. Hij heerst te midden van Zijn vijanden. Zijn heerschappij wordt aangevochten, weersproken en weerstaan. Dat betekent dat we er nog niet zijn. We hebben te maken met de zonde buiten ons, maar ook binnen in ons. De scheidslijn tussen goed en kwaad loopt niet enkel in de wereld om ons heen. Zij gaat dwars door onszelf heen. Soms splijt zij ons leven in tweeën.

De hoop doet ons zeker zijn van de overwinning die Hij behaalt en waarin Hij ons doet delen. Daarom horen hoop en geloof bij elkaar. Ze zijn tweelingzusters. De zekerheid van de een is direct gerelateerd aan de zekerheid van de ander.

Gebed en geloofszekerheid floreren te midden van de gebrokenheid om ons heen en de onvolkomenheid in ons eigen leven. Indirect kwamen beide reeds ter sprake. Nu noem ik ze expliciet. Het wonderlijke is dat de gebrokenheid om ons en in ons geen afbreuk doen aan de hoop. Ze versterken haar veeleer en veel meer. We zijn er nog niet. De gebrokenheid stuwt onze gedachten en verlangens naar de voleinding.

Ik moet nog een spade dieper afsteken. De gebrokenheid brengt ook lijden mee. Zoals Jezus’ koningschap weerstaan wordt, zo hebben ook allen die in Zijn dienst staan van die weerstand, sterker gezegd: van die vijandschap, te lijden. Dat lijden is een vorm van beproeving en van loutering. Beide horen bij de christelijke hoop. Hoezeer vijandschap ook van buitenaf komt, ze staat onder de heerschappij van Jezus Christus. Daarom brengt ze ons niet tot wanhoop. Ze hoort bij die gulden regel uit het leven van Christus, door Paulus verwoord in Romeinen 8:28, dat voor degenen die God liefhebben, alle dingen medewerken ten goede.

Vanuit deze zekerheid te midden van gebrokenheid en lijden noem ik de ontspannen levenswijze die bij de hoop hoort. Ze is er niet altijd. Te vaak is er de krampachtigheid die uit onzekerheid voortkomt. De hoop brengt ontspannenheid en ook ontkramping mee. We worden verlost van alles wat ons bindt en zelfs verlamt. Dat is het geschenk en tegelijk de stijl van het Koninkrijk. De hoop geeft veerkracht.

Ten slotte: de hoop maakt blij. Zij is immers de zuurstof, het beeld waarmee ik begon.

Wij voltooien het werk, ons werk niet. Jezus Christus voltooit Zijn werk, waarin wij betrokken worden. En zo mogen wij op weg naar het einde delen in de voleinding die Hij voltrekt.

Altijd bereid
Wat is er sterker, mooier en meer verblijdend dan op deze aarde met, in, uit deze hoop te leven en daarvan getuigenis af te leggen met woord en werk?

Petrus schrijft aansporend, ja vermanend: „Zijt altijd bereid tot verantwoording aan een ieder, die rekenschap afeist (dat is vraagt) van de hoop die in u is, met zachtmoedigheid en vreze.” Deze beide woorden, zachtmoedigheid en vreze, wijzen op de christelijke levenshouding die bij ons past (1 Petrus 3:15).

Dit woord mag wel bijzonder in de kringen van onderwijs en opvoeding bedacht en betracht worden.

Nu ik aan het einde van dit uiterst beknopte betoog over de betekenis van de christelijke hoop ben, zeg ik: Je kunt erover spreken aan het begin van een loopbaan, aan het einde, en ook als je het einde nog niet hebt bereikt maar wel terugtreedt.

Ik vat het samen: Christelijke hoop doet leven op de korte en op de lange termijn. Deze hoop bestrijkt het persoonlijk leven, de cultuur en de kosmos.

We vatten onze verwachting samen in de bede die Jezus ons leerde: „Uw Koninkrijk kome.” In alle gebrokenheid is ons werk niet tevergeefs, want door Gods genade is het gerelateerd aan en staat het onder de heerschappij van Koning Jezus.

Er is vrede en verwachting - want Jezus heeft gewonnen en zal winnen. Uw Koninkrijk kome.

De auteur is ethicus en emeritus hoogleraar van de Christelijke Gereformeerde Kerken.