Al vanaf haar jeugd leek voor de nu 35-jarige Mabel in alle opzichten een schitterende toekomst weggelegd. Ze behaalde in 1986 haar gymnasiumdiploma en studeerde in 1993 cum laude af aan de Universiteit van Amsterdam in politicologie en economie. Door het World Economic Forum werd ze in 2002 op de lijst geplaatst van de honderd invloedrijkste wereldburgers van de toekomst.

Al voor de kwestie-Bruinsma kwam Mabel in het nieuws omdat ze in de jaren negentig was bevriend met Muhamed Sacirbey, oud-ambassadeur van Bosnië bij de VN en voormalig minister. ”Mo” werd eerder dit jaar in New York gearresteerd omdat hij 2,4 miljoen dollar aan hulpgeld zou hebben verduisterd. Door haar contact met de geliquideerde drugscrimineel Bruinsma kwam Mabel Wisse Smit bij veel Nederlanders in een dubieus daglicht te staan.

Uit een enquête van Maurice de Hond in opdracht van SBS6-programma ”Stem van Nederland” bleek dat 70 procent van de Nederlandse bevolking geloofde dat Mabel Wisse Smit niet de waarheid sprak over haar relatie met Bruinsma. Het dagblad Trouw karakteriseerde Wisse Smit in de ogen van buitenstaanders als een persoonlijkheid met een levenspatroon dat „haar meermalen in de armen drijft van mannen met macht die smijten met geld.” Ook onder de kloekste Oranje-aanhangers rees twijfel of Mabel wel een geschikte ’reservekoningin’ zou zijn, aangezien prins Johan Friso nu tweede en straks derde in de lijn van de troonopvolging is.

Gluren
Spoedig buitelden de media met net zo veel gretigheid over Mabel heen als over Margarita, de prinses die eerder dit jaar voor een paleiscrisis zorgde. Niet altijd viel dat in de smaak van het publiek en in de afgelopen week ergerden tallozen zich aan de berichtgeving over Mabel Wisse Smit. „Het loopt de spuigaten uit”, vindt Robert Doornenbal, docent media-ethiek en filosofie van de Christelijke Hogeschool Ede. „Vroeger was het hoogst ongebruikelijk over privé-zaken te schrijven, maar nu zie ik dat zelfs NRC Handelsblad doen. Dat heeft te maken met het postmodernisme.” De postmoderne mens richt zich op emotie, gevoelsbeleving en informele cultuur. De media haken daarop in door meer ”human interest” (menselijk nieuws) te bieden dan ooit. Doornenbal signaleert bij mensen een honger naar zeer persoonlijk getinte verhalen. „Het is de trend nieuws zo dik mogelijk aan te zetten zodat het sensatiekwaliteit krijgt. Het is een vorm van gluren. Dat is onprettig. Op die manier wordt nieuws amusement. Nieuws is niet bedoeld om te vermaken, het dient een hoger belang.”

Dr. Anne van der Meiden, oud-hoogleraar communicatiewetenschappen, spreekt zelfs van een „merkwaardige cyclische onderlinge bevruchting” waaraan de media zich bezondigen. „Dit gaat veel te ver, hoewel dit deel uitmaakt van een al veel langer lopende trend, inclusief het verlies van respect voor mensen en hun privé-aangelegenheden. De slordigheid waarmee de dingen worden behandeld vind je terug in de journalistiek. Ik ben een groot voorstander van zelfregulering en zou het geweldig vinden als de journalistiek zichzelf zou reguleren. Er worden de verschrikkelijkste insinuaties gedaan en dat besmet ons hele koningshuis en ons hele land. Alsof we in een land leven waarin alleen boeven wonen en waar de maffia de dienst uitmaakt. Maar het is gewoon niet waar. De meerderheid van ons volk werkt hard. En bovendien is deze houding niet evangelisch.”

Grenzen
Uiteraard is het goed dat er openheid bestaat rondom het Koninklijk Huis. Maar er zijn grenzen. „Er is een privé-terrein waarop leden van het Koninklijk Huis evenzeer recht hebben als ieder ander. Het is schandalig wanneer er zonder toestemming van het paar opnames worden gemaakt en gepubliceerd van het interieur van de woning van de kroonprins en zijn vrouw”, oordeelt dr. J. Hoek, directeur van de Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Bond (THGB) in Ede. „Vrijheid van meningsuiting is een hoog goed, maar niet het hoogste goed en vraagt dus om normatieve inkadering.”

„We hebben de afgelopen jaren steeds vaker dergelijke nieuwsstormen gehad”, stelt Peter Vasterman, mediasocioloog en docent massacommunicatie aan de Utrechtse School voor de Journalistiek. „Er komt een onthulling die met veel tamtam wordt aangekondigd. Er wordt dagenlang naar toegewerkt met promotiefilmpjes. Het ziet er buitengewoon spannend uit en dan worden er onthullingen gedaan waarvan we moeten afwachten of die allemaal waar zijn. Vervolgens gaan allerlei programma’s en kranten ermee aan de haal. Het krijgt een enorme werking, terwijl je nog steeds niet weet hoe betrouwbaar die informatie eigenlijk is.

Door de concurrentie zijn er met name televisieprogramma’s bijgekomen die er een andere definitie van journalistiek op nahouden en die andere standaarden hanteren. Zij brengen zo veel van dit soort berichten dat de serieuzere media daar als het ware niet meer omheen kunnen. Een ander punt is dat de definities van nieuws zijn verschoven. Het gaat veel meer om lifestyle, celebrity, royalty, persoonlijk verhaal en emotie. Je ziet dat bij de rampenverslaglegging. Na de brand in Volendam kregen we wekenlang verhalen te horen van mensen die erbij betrokken waren. Dat was tien, vijftien jaar geleden niet het geval in de Nederlandse journalistiek. Het is niet verkeerd, maar het slaat af en toe behoorlijk door. Deze vorm van journalistiek is primair en goedkoop en houdt nooit lang stand.”

Hype
Volgens prof. dr. Henri Beunders, hoogleraar geschiedenis van maatschappij, media en cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, bereikt Mabel-gate nog niet het stadium van een hype. „De term hype wordt te pas en te onpas gebruikt. Of iets een hype is of niet, is veel moeilijker vast te stellen dan men denkt. Als je alle hypes van de afgelopen dertien jaar op een rijtje zet, zijn er slechts een paar grote kwesties die enorme opwinding veroorzaakten, zowel onder de media als onder het publiek - O. J. Simpson, prinses Diana, Monica Lewinsky, Máxima’s vader en nu Mabel. Bij al die grote affaires gaat het in wezen om belangrijke issues van moraal, politieke strijd en racisme.

Bij Monica Lewinsky ging het bijvoorbeeld wel degelijk om de vraag of een president dat soort gedrag mag vertonen en of hij ook mag liegen vanwege de zogenaamde privacy. Bij Máxima ging het over de vraag of het Nederlandse Koninklijk Huis gelieerd mag worden aan een familie van wie de pater familias, Zorreguieta, een functie had in het Argentijnse militaire regime. Als je het over Mabel hebt, gaat het over de vraag of het Nederlandse Koninklijk Huis iemand in de eigen kring mag opnemen die misschien was gelieerd aan zo’n boef als Bruinsma. Het gaat dus over ernstige vragen. Ik vind het een beetje te gemakkelijk om Mabel-gate als een hype af te doen en als je zegt dat het privacy betreft, ja, dan moeten ze niet koning en koningin van Nederland willen worden”, vervolgt Beunders.

Integer
Een prinses dient integer te zijn, meent dr. Hoek. „Deze integriteit kan blijken uit het onomwonden erkennen van vroeger gemaakte fouten en bewandelde dwaalwegen. Wanneer er sprake van is dat mevrouw Wisse Smit een intieme relatie heeft gehad met de topcrimineel Bruinsma, is het van belang dat dit gerucht door een eerlijke en onomwonden verklaring wordt weerlegd of bevestigd”, gaat Hoek verder. „In haar positie is zij zonder meer verplicht aan het Nederlandse volk, en zeker ook aan het Koninklijk Huis, om ondubbelzinnig opening van zaken te geven. In geval van ontkenning moet de overheid zich achter haar scharen en allerlei sensatiebladen tot de orde roepen. In geval van bevestiging moet er een parlementaire bespreking volgen en kan de uitkomst zijn dat goedkeuring aan het huwelijk wordt geweigerd, zoals inmiddels is gebleken. Zonder aanzien des persoons moet er recht geschieden, maar er moet ook rekening gehouden worden met de bijzondere vereisten die het lidmaatschap van het Koninklijk Huis stelt ten aanzien van persoonlijke integriteit.”

Overkill
Beunders vindt dat de media zelf telkens hun eigen afweging moeten maken in wat zij willen berichten of opnemen in hun kolommen. „Je kunt meenemen wat Peter R. de Vries zegt, je kunt het negeren of zelf onderzoek doen naar het waarheidsgehalte ervan. Als je een keus hebt gemaakt, kun je handelen. Maar wat vooral de televisie doet, is onmiddellijk alle kanalen en alle programma’s herhalen met de beelden van Peter R. de Vries en dat is geen journalistiek. Dan ben je ongecheckt iemand anders aan het napraten.” De hoogleraar doet dat af als een „tamelijk povere vorm van journalistiek.” „Of je negeert het, of je meldt het kort, of je zoekt het zelf verder uit en dan bepaal je zelf een oordeel en trek je zelf een conclusie. Dat is bij de televisie de afgelopen week nauwelijks tot helemaal niet gedaan. Peter R. de Vries is sinds vorige week donderdag niet het scherm af geweest en daardoor krijg je die belachelijke overkill zonder nieuws en zonder eigen waarheidsvinding.”

Vasterman toont zich een voorstander van de klassieke journalistiek van hoor en wederhoor, helderheid en kwaliteit. Hij vond het prettig dat er na een paar dagen nieuwe geluiden kwamen van journalisten die op zoek gingen naar andere bronnen, „want anders blijft dat nieuws maar doorwerken, met alle gevolgen van dien. We belanden dan op een punt dat het niet uitmaakt wat waar is of niet. Ik vind het de plicht eerst zelf op onderzoek uit te gaan in plaats van over alle mogelijke consequenties te gaan speculeren.”

Landsbelang
Onthullingen als in de kwestie-Mabel zijn buitengewoon beschadigend en mag een journalist alleen maar doen als die absoluut zeker is van zijn bronnen. Vasterman: „En dan nog moet je je afvragen of het sop de kool waard is. Als je de privacy van een persoon aantast, moet je stevig in je schoenen staan, moet het kloppen en moet het maatschappelijk belang ermee gediend zijn. Het gaat hier inderdaad over iemand die in de lijn van de troonopvolging komt te staan en die geen besmet verleden mag hebben. Je moet dan inschatten hoe groot het maatschappelijk belang ervan is dat je er zo’n groot schandaal van maakt. Dat gebeurt naar mijn idee te weinig”, vertelt Vasterman, die in februari 2004 hoopt te promoveren op het verschijnsel mediahypes.

Dr. Hoek wijst erop dat de media uitsluitend hun aandacht moeten vestigen op kwesties die de privé-sfeer te buiten en te boven gaan. „Dat is niet het geval bij een willekeurige relatie in het verleden, maar wel bij contacten met criminelen. Concreet: het is onjuist dat media zich uiten over een mogelijke vroegere relatie van ene mevrouw Smit met ene mijnheer Bruinsma, maar het is terecht dat ze vragen om duidelijkheid over de betrekking tussen een aanstaande prinses en een beruchte crimineel. Ik vind dat het landsbelang alsook het belang van het Koninklijk Huis hier groot gewicht in de schaal leggen. Een en ander overstijgt het persoonlijk belang van de betrokkene(n).”