„Vanwege de huidige hoogwaterstand en de verwachte stijging de komende 24 uur is besloten heel het gebied in een straal van 30 kilometer rond stad A. te evacueren, te beginnen vanaf morgenochtend 7.00 uur. Inwoners wordt aangeraden het gebied zo veel mogelijk via route B. te verlaten.”

Het informeren van de bevolking is meestal de laatste stap bij het uitvoeren van een evaluatieplan. „Maar aan het opstellen van zo’n plan besteden autoriteiten doorgaans weinig aandacht”, stelt civiel ingenieur dr. O. Huibregtse. „Zo zijn er plannen die er automatisch van uitgaan dat het voorschrijven van de kortste vluchtroute vanzelf tot de meest efficiënte evacuatie leidt.”

Een reëel perspectief op een geoliede uitvoering biedt zo’n benadering niet echt, stelt Huibregtse, verbonden aan de TU Delft. En dat terwijl het rendement van een evacuatieplan met wel 30 procent omhoog kan, zo blijkt uit het onderzoek waarop Huibregtse gisteren promoveerde. Voorwaarde daarvoor is wel dat het vluchtadvies in Nederland zo veel mogelijk aan de hand van wiskundige modellen wordt opgesteld.

Dat gebeurt nog niet?

„In elk geval nog veel te weinig. Mensen kunnen door de hectiek gemakkelijk afwijken van de instructies die ze vooraf hebben gehad. Plannen opstellen met scenario’s waarbij rekening wordt gehouden met dat gegeven is iets wat bij ons echt nog in de kinderschoenen staat.”

Toch lijkt er na de evacuatie in het Rivierengebied in 1995 op papier veel te zijn verbeterd.

„Klopt, vooral op organisatorisch niveau zijn er flinke stappen gezet. Zaken, zoals: Wie is er eindverantwoordelijk? of: Wie informeert de bevolking? zijn goed vastgelegd en getoetst. Het is nu zaak zo’n verbeterslag te maken rond het opstellen van een evacuatieplan.”

Wat bedoelt u met een extra rendement van 30 procent?

„Het percentage burgers dat binnen dezelfde gelimiteerde tijd het rampgebied veilig weet te verlaten. Dat kan dus met 30 procent omhoog. Voor een belangrijk deel is dat een kwestie van bewustzijn. Wie alleen het motto ”Kort, maar krachtig” volgt, miskent de complexiteit waarmee het opstellen van een vluchtadvies gaat gepaard.”

„Vanaf 7.00 uur vertrekken via de dichtstbijzijnde snelweg”; dat is eigenlijk een nietszeggende boodschap?

„Ja, onderzoek laat zien dat het effect van zo’n advies, waarbij je iedereen adviseert de kortste route te volgen, vrijwel nihil is. Met andere woorden: daarmee creëer je dezelfde situatie als wanneer mensen zonder instructie en op eigen houtje besluiten om weg te gaan. Als je iedereen langs dezelfde route laat vluchten, raakt zo’n route overbelast. Tegelijkertijd blijft de rest van de wegencapaciteit onbenut.

Verbeteringen zijn bijvoorbeeld te realiseren door voor diverse segmenten van de bevolking vooraf een aparte vluchtroute te ontwerpen en hen daar vooraf over te informeren. Het gaat erom dat je mensen voorafgaand aan hun vertrek zo veel mogelijk houvast biedt. Het model dat ik in mijn proefschrift beschrijf, laat ook zien hoe bestuurders hun plannen moeten aanpassen als de te evacueren bevolkingsgroep twee keer zo groot blijkt te zijn dan gedacht, bijvoorbeeld door een onverwacht ander verloop van een watervloed. Concreet kan het dan gaan om de vraag hoeveel uur eerder de ontruiming op gang moet komen. Autoriteiten moeten beschikking hebben over zo veel mogelijk feitelijke gegevens.”

Meer expertise betrekken bij het opstellen van evacuatieplannen; verdraagt zich dat wel met de Nederlandse veiligheidscultuur?

„In Amerika is het opstellen van evacuatieplannen heel normaal. Ik zie niet in waarom dat hier anders zou liggen. Mensen snappen best dat meer veiligheid niet alleen een kwestie is van eindeloos dijken verhogen.”