De boeken in deze reeks geven niet alleen de tekst in vertaling weer, ze bevatten ook een schat aan achtergrondinformatie én opdrachten voor leerlingen en ze zijn ruim en kleurrijk geïllustreerd. Na een aantal middeleeuwse en zeventiende-eeuwse teksten is nu deel 10 verschenen: ”Sara B., een rebelse vrouw uit de verlichting”.

Het gaat uiteraard om de ”Historie van mejuffouw Sara Burgerhart”, de eerste serieuze roman die in Nederland in 1782 verschenen is. De achttiende eeuw is nu niet de periode die leerlingen het meest tot de verbeelding spreekt en het is de verdienste van de auteurs Marleen de Vries, Karel Bostoen en Lia van Gemert dat ze zowel het verhaal als de tijd tot leven weten te brengen.

Het verhaal is wellicht bekend: het weesmeisje Sara groeit op bij een pinnige tante, die misleid wordt door een schijnheilige kwezel, broeder Benjamin. Sara vlucht weg na een zoveelste aanvaring en gaat op kamers. Hier geniet ze van haar vrijheid en maakt ze verschillende vrienden.

De schrijfsters Betje Wolff en Aagje Deken laten hun lezers uit de tijd van de verlichting nadenken over vrijheid en vriendschap, wanneer Sara een verkeerde keuze maakt en zich inlaat met schurk R. Gelukkig ontsnapt ze net op tijd en weet ze juist te kiezen door met Hendrik Edeling te trouwen.

De bewerkers hebben fors gesnoeid in de 175 brieven waaruit de roman bestaat. Slechts een dertigtal brieven is opgenomen, terwijl het verhaal verder in beknopte stukken tekst wordt verteld. Dat lijkt jammer. Toch is er door de toegevoegde achtergrondinformatie voor diepgang gezorgd. Juist de extra kadertjes stellen de leerling in staat om de tekst in zijn context te begrijpen en erop te reflecteren. Zo is er een hoofdstuk ”Zielsvriendschap” dat handelt over het zoeken naar een gelijkgestemde ziel. Daarmee kan de docent eenvoudig een link leggen naar het vaak toch wat schimmige sentimentalisme en de leerling wordt uitgedaagd om na te denken over zijn of haar eigen vormen van vriendschap.

Verder speelt het geloof een belangrijke rol in ”Sara Burgerhart”. Het lijkt erop dat de auteurs de verlichtingsidealen verkiezen boven het geloof in God, maar de werkelijkheid ligt genuanceerder. Wanneer de ”fijnen”, of in termen van de bewerkers ”de strenggelovigen”, karikaturaal worden neergezet, vechten Wolff en Deken tegen schijnheiligheid. Sara vraagt zich af of God meer geloofd wordt door gezucht en gesteun dan door een dankbaar hart. De bewerkers leggen de verschillende geloofsvormen uit de achttiende eeuw goed uit. Ook hier vindt de docent aanknopingspunten om met leerlingen te reflecteren op hun eigen standpunt. Een minder geslaagde cartoon over de Bijbel als geschiedenisboek had wat mij betreft daarbij achterwege mogen blijven.

Dit tiende deel uit de reeks bevat behalve de achtergrondinformatie opnieuw verschillende soorten opdrachten. Die variëren van begripsvragen tot creatieve verwerkingsvragen. Zo wordt leerlingen gevraagd een fictief interview met Brecht te houden, en juist omdat deze dienstmaagd niet kan lezen of schrijven, laat staan internetten, de uitkomsten te verwerken in een blog. Of leerlingen kunnen de achttiende-eeuwse methode van Musschenbroek om elektriciteit op te slaan proberen na te bootsen in een samenwerkingsverbandje met natuurkunde.

Het is De Vries, Bostoen en Van Gemert gelukt om een vergrijsde en verstofte Sara Burgerhart historisch recht te doen én actueel te maken.

Boekgegevens

”Sara B., een rebelse vrouw uit de verlichting”, Marleen de Vries, Karel Bostoen en Lia van Gemert; uitg. Amsterdam University Press, Amsterdam, 2012; ISBN 978 90 8964 351 3; 112 blz.; € 17,50.