Twijfels over de haalbaarheid heeft Maas niet. „Ik kan niet leven met de gedachte dat mijn kleinkinderen straks zeggen: Opa wist het wel, maar hij heeft het niet gedaan.” Hij is trots dat hij mag werken aan een project dat de grenzen van de wetenschap verkent.

De Nederlander houdt zich nauwelijks nog met echte wetenschap bezig sinds zijn overplaatsing eind 1999 van het nabijgelegen onderzoekscentrum voor kernfusie in Cadarache naar Saint-Paul-lès-Durance. Hij bekommert zich voornamelijk om het organiseren van het hele project. Een gigantische logistieke operatie die haar weerga niet kent.

Het organiseren van een feestje voor president Chirac –2000 flessen champagne plus 2 flesjes Corona voor de president zelf– valt er bij in het niet. Chirac had daags na de bekendmaking van de definitieve plek voor de fusiecentrale in 2005 aangekondigd een officiële receptie te willen. Ruim 4000 genodigden kwamen naar de bewuste plek in het bos.

De bomen zijn inmiddels gerooid; in 2006 is terrein geheel bosvrij gemaakt. Een bleke mediterrane zon verwarmt de enige geasfalteerde weg over het terrein. Langzaam rijdt Maas de terreinwagen over de maagdelijk ogende route naar het gebouw waar straks de magneetspoelen met een diameter van 25 meter voor de tokamak –het donutvormige hart van de fusiecentrale– gebouwd moeten worden.

De stalen hal staat leeg, want na drie jaar onderhandelen met een bouwconsortium is er nog steeds geen contract. De uiteindelijke prijs steeg ver boven het budget uit. Maas tikt op het stuur. „Na drie jaar konden we weer van voren af aan beginnen.”

Vanaf het dak is goed te zien in welk stadium de bouw van het complex zich bevindt. Nergens steken er al grote delen boven het maaiveld uit. Op een diepte van ongeveer 18 meter wordt gewerkt aan de vloeren voor de verschillende onderdelen van de centrale. Een raamwerk van staalkabels is bijna klaar voor de volgende fase: het storten van de betonnen vloer voor de assemblagehal. Daar krijgt over enkele jaren de tokamak zijn typische donutvorm, en zullen de enorme spoelen aan de kern, het vacuümvat, gekoppeld worden.

Maas wijst: „Je kunt hiervandaan de tunnels zien die het gebouw straks omzomen. De tokamak staat in het midden, en de centrale wordt verbonden aan buizen voor de toevoer van vloeibare helium voor de koeling en kabels voor elektriciteit. Die tokamak is 25 meter hoog en 30 meter breed, maar om het ding te kunnen laten draaien heb je dit hele terrein nodig.”

Aardschokken

Bij de rand van de bouwput is goed te zien hoe groot het gebouw gaat worden. Maas: „Het midden van de tokamak ligt op maaiveldhoogte. De kelder is ongeveer 18 meter diep. Het geheel wordt bijna 80 meter hoog. De vloer bestaat uit een laag beton van ongeveer 2 meter dik.”

Daarop zijn bouwvakkers bezig om het gebouw tegen aardschokken te beschermen. Op vele tientallen korte pilaren zijn lagen polymeer aangebracht, een soort rubber. „Mocht de ondergrond ooit bewegen, dan blijft het gebouw stilstaan.”

Het is lastig voor te stellen dat er rond 2015 hier zo’n 4000 mensen aan het werk zullen zijn. In het midden van het complex bewegen twee gele hesjes. „Ach, vakantie en de 35-urige werkweek natuurlijk”, grapt Maas. Serieus: „De drukte is nu elders. Overal ter wereld zijn fabrieken bezig met de bouw van onderdelen. Een belangrijk deel van het werk van de centrale ITER-organisatie is ervoor te zorgen dat alle onderdelen op elkaar aansluiten. Daar zetten we dus zo’n 500 man personeel voor in.”

Controle

„Er zijn zes, zeven fabrieken die de supergeleidende kabels maken voor het opsluiten van het plasma in de tokamak. De Amerikanen doen dat anders dan de Russen. Dus voordat we zeggen: „Start de productie maar”, onderwerpen we proefexemplaren van de kabel aan verschillende tests. We hebben er inderdaad eentje gehad die niet goed was.”

Uiteindelijk bleek een instelling van de vlechtmachine verkeerd te staan. „Zo kregen we dus een stuk kabel dat negatief uit de tests kwam. Nu heeft de sample alle tests overleefd.”

Het controleren van de verschillende onderdelen vergt zo veel nauwgezetheid dat volgens Maas de helft van de mensen die straks op het bouwterrein rondlopen, niets met de eigenlijke bouw te maken hebben. Voordat bijvoorbeeld een laag beton goedgekeurd wordt, hebben verschillende inspecties plaatsgehad.

Trots

Maas: „Het bedrijf Engage is ingehuurd om het vertalen van de ontwerpen in bouwtekeningen te begeleiden. Vervolgens controleert het bedrijf of de architecten dat ook goed hebben uitgevoerd. In de bouwfase controleert Engage of aannemers precies leveren wat ze zeggen. Het bedrijf wordt zelf ook continu in de gaten gehouden door de inspecteurs van Fusion For Energy en mensen van de nucleaire veiligheidsinspectie. Aan het eind komen wij weer in beeld om Fusion For Energy te controleren. En laten we ook de Franse veiligheidsautoriteiten niet vergeten. Ook die staan geregeld aan de deur.”

Met onverholen trots stuurt Maas de terreinwagen door de plassen terug naar de uitgang: als een vergelijking met het Apollo-ruimtevaartproject –dat in de jaren zestig resulteerde in de eerste mens op de maan– ter sprake komt, knikt hij instemmend. „Als je bedenkt dat er mensen in die capsule zijn gaan zitten. Dat gevoel heb ik bij ITER ook. We proberen de technologie steeds verder uit te breiden. Het geeft me het gevoel dat je met iets bezig bent aan de rand van de wetenschap en dat hopelijk de mensheid vooruit brengt.”

Over een paar weken wordt het nieuwe glazen kantoorgebouw officieel geopend. Een hoogtepunt voor Maas; de afgelopen jaren deed hij zijn werk in noodgebouwen. Daarna begint het wachten op de eerste grote vracht –de spoelen van 9 bij 16 meter– dat vanuit de haven van Marseille aangevoerd wordt. Een transport dat gepland staat voor 2014.

Historisch

Naar verwachting zal de fusiecentrale in de gemeente Saint-Paul-lès-Durance pas in 2027 echt volledig operationeel zijn. Het duurt nog lang en daarbij is onbekend of het uiteindelijk ook allemaal werkt.

Maas vindt dat geen reden om kernfusie te verwerpen. „De energieconsumptie zal blijven stijgen. Natuurlijk ben ik voor energiebesparing en voor het onderzoeken van alternatieven. Maar er is meer nodig. Als het ons hier lukt om energie te produceren, is dat absoluut historisch. Oorlogen gaan om olie. Denk aan Irak, Libië. Waarom laat de internationale gemeenschap Assad zo lang doorgaan in Syrië? Omdat er gewoon geen vat olie in de grond zit. Dat zullen ze nooit hardop zeggen, maar zo zit het wel.”

Maas wil zeker niet beweren dat ITER alle problemen in de wereld oplost. „Voorlopig zijn we voorzichtig. ITER blijft een experiment. We zeggen dat we de mogelijkheid moeten onderzoeken om straks aan onze kinderen en kleinkinderen de optie te geven om te kiezen voor kernfusie of niet.”

Dit is het laatste artikel in een tweeluik over de kernfusiecentrale ITER.

Kernfusie

Schone kernenergie komt binnen handbereik, wanneer het de mensheid lukt energie op te wekken zoals de sterren dat doen. Met kernfusie zouden de grootste nadelen van kernenergie in één klap zijn opgelost: de brandstof is onbeperkt voorradig, er komt veel energie bij vrij en het levert nauwelijks kernafval op. Simpel gezegd: er gaat waterstof (in de vorm van deuterium en tritium) in en er komt ongevaarlijk helium uit. Kernenergie zonder gevaarlijk afval zou met het ITER-project een stap dichterbij komen.

ITER is een internationaal samenwerkingsproject met als doel de haalbaarheid aan te tonen van kernfusie als energiebron. De huidige partners in het ITER-project zijn de landen van de Europese Unie, Japan, Zuid-Korea, China, India, de Verenigde Staten en de Russische Federatie.

Iter is afkomstig uit het Latijn. Het betekent reis of tocht. Aanvankelijk stond het als afkorting voor International Thermonuclear Experimental Reactor, maar die betekenis wordt niet meer gebruikt.