Volgens Van Saane, verbonden aan de faculteit godgeleerdheid van de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam, worden er aan een leider in een religieuze context meer eisen gesteld dan elders. Zo moet deze niet alleen een bekwaam leider zijn, maar ook kunnen omgaan met de bijzondere eisen en mechanismen waarmee hij te maken krijgt. „Nergens wordt er zo veel nadruk gelegd op authenticiteit en charisma als in kerken.”

Van Saane was een van de drie sprekers op de studiemiddag ”Vitaal missionair leiderschap”. De bijeenkomst was georganiseerd door de stichting Proclama. Daarin zijn diverse organisaties verenigd die actief zijn op het terrein van missionair werk in Nederland. De andere sprekers waren prof. dr. Stefan Paas, bijzonder hoogleraar kerkplanting en kerkvernieuwing in een seculiere context aan de VU, en dr. Robert Doornenbal, docent aan de Christelijke Hogeschool Ede.

Organisator Hin Talane van Proclama was woensdag gastheer voor ruim vijftig belangstellenden. De keuze voor een vergaderzaal in stadion GelreDome heeft een directe link met missionair werk, aldus Talane. „Dat heeft plaats op het snijvlak van kerk en wereld. Het is goed om op een locatie samen te komen die een heel andere sfeer ademt dan een kerk.”

Volgens Talane is bezinning op leiderschap in de kerk nodig, omdat daarover veel discussie is. Hij verwees naar de recente promotie van dr. Kees Boele. Die toonde zich kritisch over de tendens om seculiere leiderschapsstijlen binnen te halen in de kerk. Talane: „De vraag blijft hoe om te gaan met het in goede banen leiden van missionaire activiteiten.”

Dubbel

Dat leiderschap in kerken met argwaan bekeken wordt, is volgens godsdienspsychologe Van Saane niet vreemd. „Het is niet echt gebruikelijk om te roepen dat je de ambitie hebt om een leider te worden in protestants-christelijk Nederland. Liever horen velen dat een leider een persoonlijke roeping ervaart.”

De psychologe waarschuwde dat roeping en narcisme dicht bij elkaar kunnen liggen. „Zo’n leider wijst van zichzelf af, maar via een omweg ook naar zichzelf toe. Roeping is iets ingewikkelds om te communiceren. De echte narcist lukt het om ervoor te zorgen dat zijn roeping uitwendig bevestigd wordt.”

Als een leider bovenmatig sterk uitdraagt zich geroepen te weten tot een taak, kan dat ook een gebrek aan zelfvertrouwen compenseren. Van Saane: „Wees als leider in de kerk dan ook terughoudend met het vooropstellen van roeping. De kerk haalt een paradox binnen als ze roeping stimuleert, omdat het risico bestaat dat mensen niet openstaan voor kritiek.”

De godsdienstpsychologe wees er ook op dat het belangrijk is dat een kerkelijk leider uitstraalt achter zijn boodschap te staan. „Dat heeft een weerslag op de groep, die denkt: maak dat wij ertoe doen.” De leider houdt rekening met de samenstelling van de groep en de processen daarbinnen, maar heeft ook oog voor de levenscyclus van de groep. Een net gestarte kerk vraagt een ander type leider dan een gevestigde gemeente.”

Vitaal missionair leiderschap heeft kans van slagen als leider en groep goed op elkaar zijn afgestemd, concludeerde Van Saane. „Dat kan alleen als je als leider professionele vaardigheden bezit. Geen eenzijdige focus op jezelf als leider, maar ook niet op de groep. Het gaat om de interactie tussen die twee.”

Iets te bieden

Of je nu voor of tegen leiderschap in de kerk bent, het ‘gebeurt’. Dat stelde prof. dr. Stefan Paas in zijn inleiding. Hij noemde het „flauwekul” te denken dat bekwame leiders in de kerk niet van belang zijn. „Ook als je in een organisatie geen leiders aanwijst, staat er altijd wel iemand op die de touwtjes in handen neemt. Leiderschap is dus niet te voorkomen.”

Het bijzondere aan kerkelijk leiderschap is dat de kerk iets te bieden heeft, aldus prof. Paas. „De kerk is geroepen tot het verkondigen van het goede nieuws van Jezus’ komst in de wereld. Als je dat belangrijk vindt, verander je niet alleen zelf, maar wijzigt ook je kijk op de wereld en je relatie met mensen. Kortom: je hebt nieuws voor anderen.”

De bijzonder hoogleraar pleitte ervoor om in de kerk altijd een zekere spanning te laten bestaan tussen droom en daad. „Leiderschap heeft te maken met eerlijkheid. Met de moed hebben om te kunnen benoemen hoe slecht het vaak gaat. Om dan bezieling te kunnen geven en te wijzen op het volbrachte werk van Christus. Het gaat juist dan om het verspreiden van woorden van hoop en geloof. Zelfs als je weet dat het je nooit gaat lukken op de manier die je dacht, is het toch goed om iets te beginnen.”

De kerk moet bereid zijn nieuwe dingen uit te proberen, aldus prof. Paas. Volgens hem is de periode dat het christendom de samenleving stempelde, definitief voorbij. „Je moet dan ook op zoek naar nieuwe antwoorden op de vraag hoe je bereikt dat mensen zich van binnenuit gemotiveerd voelen om op zondag naar de kerk te gaan.” De kerk moet binnen die setting vooruitwijzen, naar Christus, zei prof. Paas. „Mensen moeten beseffen: in de kerk gebeurt iets waar ik bij moet zijn. Dat vraagt niet alleen vernieuwing, maar ook gewoon doen wat nodig is. Deel je leven met anderen. Zoek contact met mensen, leg het Evangelie uit, help mee met de voedselbank. Doe het.”

Teamwerk

Dr. Robert Doornenbal legde de nadruk op teamwerk. Een kerk die missionair wil zijn kan meer bereiken als verschillende kwaliteiten in een ‘zendingsteam’ bijeengebracht worden. „Niet iedere leider kan alles zelf doen. Zorg er daarom voor dat je de goede mensen in je team hebt. Vorm een visie en werk aan een cultuur en structuur waarin missionair werk gedijt. Zoek de ander, laat je door hem of haar onderwijzen, maar zonder je eigenheid te verliezen.”

Opmaat naar serie workshops

ARNHEM – De bijeenkomst over missionair leiderschap in Arnhem vormt de opmaat naar een serie van vijf dagvullende scholingsbijeenkomsten.

De stichting Proclama, die de bijeenkomst in Arnhem organiseerde, heeft later dit jaar vijf workshops op de agenda staan waarbij ambtsdragers en kerkelijk werkers aan de slag gaan met thema’s rond missionair gemeente-zijn.

Het programma Vitaal missionair leiderschap belicht wat het hart is van een vitale kerk, de omgeving van de kerk, de manier waarop de kerk omgaat met signalen, hoe effecten bereikt worden en het belang van een veranderingsgerichte focus.

Net als de bijeenkomst woensdag hebben de workshops plaats in GelreDome in Arnhem. De eerste is op 20 maart.

www.proclama.nl