”Markt en waarden”
Auteur: Eelke de Jong (red.)
Uitgeverij: Valkhof Pers, Nijmegen, 2002
ISBN 90 5625 1341
Pagina’s: 316
Prijs: €18,25.x Het beeld van de homo economicus die voortdurend bezig is met nutsmaximalisatie, is inmiddels genoegzaam achterhaald. ”Markt en waarden” laat zien hoe in het denken over de markt de aandacht voor de onderliggende waarden aan belang wint.

Verschijnselen als het vrijmaken van de energiemarkt, het zinspelen op privatisering van de risico’s van arbeidsongeschiktheid en het optreden van betogers rond bijeenkomsten van economische leiders doen de vraag naar de context van marktwerking rijzen. Meer fundamenteel: is de markt inderdaad een kil mechanisme waarop een breed scala van uiteenlopende en vaak strijdige waarden geen enkel vat heeft?

Het antwoord van een in 1999 ingestelde multidisciplinaire studiegroep van de Katholieke Universiteit Nijmegen luidt ontkennend. In de schriftelijke weerslag van hun onderzoek laten zij zien hoe markt en waarden op elkaar inwerken. Een vrije markt zonder onderliggende waarden die (impliciet) het functioneren ervan bepalen, is simpelweg ondenkbaar.

Dat laat onverlet dat beide grootheden veelvuldig met elkaar botsen. Zo kan de waarde van de zondag als rustdag klem komen door een ongebreidelde marktwerking. Dat is echter wat anders dan dat het voorzien in behoeften door middel van het creëren van een evenwicht tussen vraag en aanbod per definitie een economisch bestel vergt van zeven dagen productie per week. Ofwel, marktwerking kan alleen in theorie los worden gezien van de zingevende context.

Een mooie illustratie van de complexe verhouding tussen markt en waarden vormt de geschiedenis van de Nederlandse landbouw. Eelke de Jong, tevens verantwoordelijk voor de eindredactie van de bundel, schrijft over het aanvankelijke verzet tegen een liberale markt in de eerste helft van de twintigste eeuw en de achterliggende waarden. In de loop van de vorige eeuw veranderde de visie op het boerenleven en daarmee in wisselwerking de waardering voor de markt.

In de bundel komen in de tweede helft andere concrete voorbeelden in onderscheiden hoofdstukken uitvoerig aan de orde. De eerste helft biedt de meer theoretische beschouwingen. Vanwege het hoge niveau en soms stevige abstractiegehalte is ”Markt en waarden” geen licht verteerbare kost. Daartegenover staat voor de echte doorbijter een hoge voedingswaarde.