Prof. dr. G. Heitink, emeritus hoogleraar praktische theologie, ondernam dinsdag een verkenningstocht naar de randvoorwaarden van werken in teamverband door predikanten. Zelf heeft hij diverse keren gepleit voor een andere invulling van het predikantschap. Maar, zei Heitink, „de laatste jaren wordt werken in teamverband door velen met de mond beleden, terwijl er in de kerkelijke praktijk heel weinig van terechtkomt. Dat geeft te denken.”

Heitink was in Nijkerk gastspreker voor ongeveer honderd predikanten van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Hij ging in op zes onderdelen, die ’s middags in zes parallelle workshops werden behandeld: cultuur, gemeente, beroep, ambtsvisie, persoon en kerkverband.

Volgens Heitink is de kerk, inclusief de predikant, in de twintigste eeuw „meegeïndividualiseerd. Predikanten zijn voornamelijk voorganger en pastor, en dat geldt met name voor het toenemende aantal dat maar een beperkte werktijd heeft. Daardoor raakt de kerk verder naar binnen gericht en neemt de verkerkelijking van het christendom toe. En dat terwijl er in onze tijd veel behoefte is aan nieuwe vormen van educatie, aan openheid voor de jeugdcultuur, aan de opbouw van een gastvrije gemeenschap, aan gerichtheid naar buiten als medespeler in het publieke domein, en niet te vergeten het publieke debat over levensbeschouwelijke vragen.”

Heitink constateerde wat dat betreft een eenzijdige specialisatie. „Er zijn weinig predikanten die zich diaconaal geprofileerd hebben. Er zijn, misschien afgezien van de evangelicals, veel te weinig predikanten die aansluiting vinden bij de jeugdcultuur. Er zijn te weinig predikanten die weet hebben van arbeidsverhoudingen. Onze tijd vraagt professionaliteit. Mensen doen alleen mee als hun iets wordt aangeboden dat kwaliteit heeft.”

Een van de workshopgroepen voerde als tegenargument aan dat werken in teamverband „wereldgelijkvormig” is. Het is immers een toepassen van bedrijfsmatige (wereldse) principes in de kerk? Heitink: „Als de kerk zich in de loop der eeuwen niet aan culturele ontwikkelingen had aangepast, zou ze er waarschijnlijk niet meer zijn. De kerk paste zich in de tijd van de Republiek aan, en ook na de scheiding van kerk en staat. Je ziet dat in de twintigste eeuw, met haar individualisering, de vraag naar een nieuw kerkmodel is ontstaan. Wereldgelijkvormigheid zit nooit in de organisatie, maar in de inhoud: blijf trouw aan het Evangelie. Daaraan moet wereldgelijkvormigheid worden afgemeten.”

Het specialiseren van dominees (wat neerkomt op het afstoten van bepaalde taken) kan op gespannen voet staan met de ambtsopvatting. Heitink merkt in discussies dat veel predikanten de neiging hebben zich terug te trekken op de individuele roeping van de predikant. „Ik denk dat daar nog wel eens over gepraat moet worden.”

Dr. J. B. Jonkers, godsdienstsocioloog: „Als je als niet-ambtsdrager meedoet aan die discussie, word je bij voorbaat al buiten het gesprek gezet. Overal waar echt over het ambt wordt gesproken, zijn problemen: Wie heeft het voor het zeggen? Welke kant gaat het op? Wie heeft het juiste en laatste argument? Ook voeren ambtsdragers het vrijheidsargument aan. Maar dan zeg ik: Het recht van de een is de plicht van de ander; de vrijheid van de een is de onvrijheid van de ander. De plicht komt vaak neer op gemeenteleden, en die nemen niet deel aan de discussie.”

Een vraagsteller wilde weten wat er van het predikantsambt overblijft als je overgaat tot werken in teamverband, waarin ieder specifieke taken heeft. „Wat is de inhoud van het predikantsambt? Wat betekent het dan nog dienaar des goddelijken Woords te zijn? Hoe ziet de predikant zichzelf: als iemand die van godswege het Woord mag bedienen? Sterker nog, wat blijft er van de naam predikant over, als je je alleen met herijking bezighoudt?”

Heitink: „De kern van je verantwoordelijkheid als predikant blijft het Evangelie gestalte te geven in de ontmoeting met mensen. De vertolking van het Evangelie is je corebusiness, op welke plaats je ook staat. Als je daar inhoudelijk over praat, zijn er geen problemen. Die ontstaan wel als je de ambtsopvatting geïsoleerd gaat bekijken. Dan moet je je bedenken dat de ambtsopvatting van de Reformatie heel eenvoudig was, maar dat er in de eeuwen daarna een eigen ambtstheologie is ontstaan, ook als een vorm van zelfbescherming, lijkt mij.”

De Vereniging van Predikanten van de Gereformeerde Kerken in Nederland (VPGKN) had ’s middags een huishoudelijk gedeelte belegd, waarin de (veranderende) arbeidsvoorwaarden van predikant aan de orde kwamen.