Dat zei dr. Bart Wallet tijdens de Nacht van de geschiedenis die woensdagavond werd gehouden bij de Gomarus Scholengemeenschap in Gorinchem. De aula zat vol met 450 leerlingen en ouders.

Organisator en geschiedenisdocent Dirk Blom was blij met de grote belangstelling. Hij zei dat het doel ervan was om het vak geschiedenis weer op de kaart te zetten. „Het wordt steeds verder weggedrukt door allerlei andere vakken, maar het is van groot belang. Deze avond heeft ons met de neus op de feiten gedrukt.”

Motieven

Wallet, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam (UvA), stelde tijdens de avond dat aanzetten voor Jodenvervolging al beginnen in de tijd van de Vroege Kerk. De motieven voor het antisemitisme verschuiven in de loop van de geschiedenis van religieus („Christusmoordenaars”) naar economisch („macht over het geld”) en weer terug, naar ras („Untermenschen”) in de laatste twee eeuwen.

Volgens de onderzoeker was de betekenis van de Joden net na de oorlog groot. „Zij waren het collectieve geweten van Nederland.” De laatste jaren verandert dat. „Velen oriënteren zich nu meer op de jaren zestig van de vorige eeuw dan op de Tweede Wereldoorlog.” Ook het Palestijns-Israëlische conflict zorgt voor een veranderde opvatting over de Joden en doet het antisemitisme toenemen. „Haman heeft veel gezichten. Staan we naast de Joden als het antisemitisme in Nederland de kop opsteekt?”

Doel van Wallet is het op gang brengen van bewustwording bij leerlingen en ouders. „Velen onderkennen het antisemitisme niet. Ik hoop dat ze voortaan zullen reageren als iemand negatieve opmerkingen over Joden maakt, of dat ze erachter komen dat ze zelf misschien wel negatief over Joden denken.”

Lisette Oosterwijk uit Hardinxveld-Giessendam vindt de lezing duidelijk en goed te volgen. „In deze tijd van onbewust antisemitisme is het nodig om te weten wat er speelt.” Niet alle onderwerpen uit de geschiedenis boeien haar, maar dit onderwerp wel. Voor haar ouders geldt hetzelfde. „Het blijkt dat antisemitisme meer voorkomt. De Bijbel spreekt erover dat 
alle volkeren tegen de Joden 
zullen opstaan”, zegt haar moeder.

Holocaustfilms

Erwin Meerkerk, leraar Engels aan de scholengemeenschap, leidt een workshop over films over de Holocaust, de vernietiging van de Joden door de nazi’s in de Tweede Wereldoorlog, die een gevolg was van het antisemitisme in de tijd ervoor. Hij laat fragmenten zien uit ”The Pianist”, ”Schindler’s List” en ”La Vita è Bella”.

De docent noemt een aantal effecten van films. „Een film kan een verhaal laten herleven op een manier die je in woorden niet kunt verkrijgen; een film kan het kwaad dichterbij brengen.” Meerkerk benoemt ook de schaduwzijden. „Het gaat ook om entertainment, de historiciteit is soms ver te zoeken en het loopt vaak te goed af.”

Om dat aan te tonen laat hij de slotscène uit ”Schindler’s List” zien, waarin Oskar Schindler de ideale held lijkt te zijn die nederig is en verdrietig omdat hij niet meer Joden gered heeft. „In werkelijkheid ging Schindler er na de oorlog vandoor met een auto vol spullen, met zijn vrouw en een maîtresse. Een film heeft zijn waarde, maar je moet kritisch blijven kijken en nadenken en je niet laten meesleuren door je emoties.”

Diep geraakt

Ten slotte leest de docent een aangrijpende passage voor uit het boek ”De laatste der rechtvaardigen” van André Schwarz-Bart. Het stuk gaat over de vergassing van kinderen. Meerkerk: „Deze passage raakte me diep. De woorden roepen een beeld bij me op. Zo kunnen woorden meer zeggen dan beelden. Woorden in een boek kunnen je een week lang bezighouden.”