zijn er de nodige kanttekeningen te plaatsen bij de bewering dat journalisten sinds de jaren ’60 „zelfbewuste professionals” werden, die kiezen voor „een werkhouding waarmee de wereld kritisch en gedistantieerd tegemoet wordt getreden.” Op de opiniepagina van NRC Handelsblad van 11 september trekt Warna Oosterbaan aan de bel met het oog op de ontwikkelingen in de Nederlandse journalistiek. Krantenoplagen dalen met de regelmaat van de klok. Hoe komt dat?

Allereerst constateert Oosterbaan, redacteur van NRC Handelsblad en bijzonder hoogleraar journalistiek en samenleving, dat sinds de jaren ’60 de nieuwsgaring aanmerkelijk verbeterd is. Tot dan toe werden de kranten gevuld met bewerkte berichten van de grote persbureaus. Van onafhankelijk onderzoek was nauwelijks sprake. Ook waren toen de journalisten volgens haar niet meer dan letterknechten van religieuze organisaties of politieke partijen.

Professioneel ethos
Nu zijn ze „zelfbewuste professionals” geworden. Zij hebben zich ontworsteld aan allerlei ideologische bindingen. Zij kozen sinds de jaren ’60 voor een professioneel journalistiek ethos, „een werkhouding waarmee de wereld kritisch en gedistantieerd tegemoet werd getreden.” Volgens Oosterbaan is dat winst.

Toch zitten we met een paar akelige problemen.

Allereerst: De journalisten die zich destijds dapper ontdaan hebben van hun godsdienstige of politieke dwangbuis, zijn niet zo onafhankelijk en vrij als zij suggereren. Zij selecteren het nieuws en leveren opnieuw een „moreel product vol impliciete oordelen over goed en kwaad.” Met andere woorden: zij vervallen in hetzelfde kwaad als waarvan zij zichzelf bevrijd hebben. De onbevangenheid van de berichtgeving is dus in het geding.

”Mission statements” zijn niet erg populair in de journalistiek, maar toch hebben journalisten ergens een verborgen agenda. Zij bepalen wat het publiek moet of wil weten en grendelen anderzijds bepaalde terreinen af. Dat gebeurt min of meer willekeurig. Het programma van de krant is niet of nauwelijks vastgelegd. Een scherp geformuleerde theorie ontbreekt. En dat is onbevredigend.

Ten tweede: De professionalisering van de journalistiek leidt tot distantie ten aanzien van het lezerspubliek. Vanzelf! „Een krant spreekt haar lezers niet meer aan als parochianen of partijgenoten.” De journalist verliest de intimiteit met de lezer. De afstand tussen krant en lezer wordt groter en journalisten worden minder aantrekkelijk om te lezen. De krantenvullers houden hun eigen waardestelsels buiten beeld. Vandaar de koele, soms ironische blik op de werkelijkheid. Kortom, in de berichtgeving ontbreekt vaak „een blik van binnenuit.”

Hypes
In de derde plaats: Heel wat moderne journalisten zijn kleurloos en eenvormig geworden. Kranten concurreren met elkaar om hetzelfde nieuws en dezelfde primeurs. Zij bevorderen de hypes, helpen Fortuyn op de troon of demoniseren hem. Met z’n allen. Journalisten als slaven van de lusten van het publiek. En wat nog erger is, journalisten hebben macht. Zij bepalen het beeld van de werkelijkheid. Zij hebben de sleutel tot de openbaarheid in handen. Openen en sluiten de terreinen van de samenleving volgens een niet nader omschreven programma. De letterknechten van de jaren ’60 zijn dus inmiddels heren geworden, die er weinig behoefte aan hebben om rekenschap te geven van hun publicaties en aspiraties. De rubriek Ingezonden Brieven ten spijt.

Die monopoliepositie irriteert Oosterbaan. Het doet de nieuwsgaring geen goed. De kwaliteit van de krant lijdt eronder.

Het is duidelijk dat Oosterbaan niet terug wil naar de situatie van voor de jaren ’60, waarin de journalisten slaven zouden zijn geweest van religieuze en politieke heren. Hun vrijheid en onbevangenheid moeten gewaarborgd blijven.

Moderne journalisten hebben dus hun eigen professionele journalistieke ethos. Zij willen de wereld kritisch en op afstand tegemoet treden. Onbevangen en niet gebonden aan godsdienst of politiek.

Toch blijken zij intussen wel hun eigen moraal te hebben, hun privé-mening over goed en kwaad. Zij willen geen ”mission statements”, maar hebben hun eigen ongeschreven wetten en waarden. En daarin moet, als ik Oosterbaan goed begrepen heb, verandering komen. Journalisten en kranten moeten hun gezicht duidelijker laten zien. Helder maken vanuit welke optiek zij de wereld bekijken.

De koele distantie waarmee zij de feiten beschrijven doet lezers van de krant vervreemden. Zij moeten wat eigenwijzer durven zijn, en zich niet door hypes en televisiesuccessen laten leiden. Want dan zijn de heren weer slaven geworden. Willen kranten en journalisten het hoofd boven water houden, dan zullen ze voor de dag moeten komen. Koele berichtgeving verveelt op den duur. De intimiteit met de lezer gaat verloren. Het nieuws ontaardt in het kwaken van koude kikkers.

Niet echt objectief
Oosterbaan bevestigt de onder ons al langer levende overtuiging dat berichtgeving nooit louter objectief en waardevrij kan zijn. Elke journalist draagt nu eenmaal een gekleurde bril. En laat hij of zij ook maar duidelijk maken welke kleur dat is. Christelijk nieuws is nooit puur objectief. En wij schamen ons er ook daar niet voor dat wij een Koning dienen Die perfect weet hoe de realiteit in elkaar steekt en Die het laatste woord heeft over de werkelijkheid: Zijn wereld!

De letterknechten van vroeger zijn heren geworden, met alle gevolgen van dien. Niet de religieuze organisatie of de politieke partij, maar zijzelf bepalen wat er in de krant komt, en hebben zodoende de sleutel tot de openbaarheid in handen, aldus Oosterbaan. Wij delen die moeite met haar.

Laten wij er gewoon rond voor uitkomen dat wij het monopolie van de nieuwsgaring niet toekennen aan een kerk of een politieke partij, maar aan de Koning van de Kerk en van deze wereld. Dan weet de lezer in elk geval waar wij staan. Dat hebben wij dan in elk geval voor op moderne journalisten die ook hun eigen opvattingen hebben over goed en kwaad, maar daarmee niet openlijk voor de dag komen.

Wat de moderne behoefte aan helderheid van standpunten betreft, heeft het RD de wind dus mee. Ook al zijn de standpunten van deze krant misschien niet zo populair en voor velen achterhaald. Wij hebben in dit opzicht geen geheimen voor de samenleving.

De auteur is christelijk gereformeerd predikant in Driebergen.