Een vliegtuigje met de naam ”Valkenburg” erachter staat nog steeds op de witte borden in de buurt van Katwijk. Hoewel het al ruim zesenhalf jaar geleden is dat het laatste patrouillevliegtuig van Marine Vliegkamp Valkenburg (MVKV) vertrok, ziet het vliegveld er nog steeds uit alsof het dagelijks wordt gebruikt door militairen. Het is nog even ontoegankelijk als toen het in 1939 werd aangelegd. Hoge hekken omsluiten het 325 hectare grote terrein. Wie de borden met vliegveld Valkenburg volgt, stuit uiteindelijk op een slagboom.

Enkele meters ervoor een paars bord met de naam ”Vliegkamp Valkenburg” van het Rijksvastgoed en ontwikkelingsbedrijf (RVOB) van het ministerie van Binnenlandse Zaken, eigenaar van het grootste gedeelte van het terrein.

Het stevige hek erachter is ’s avonds dicht. Behalve als er een uitvoering is van de musical ”Soldaat van Oranje”, een theaterstuk over het waargebeurde verhaal van de Nederlandse verzetsheld Erik Hazelhoff Roelfzema.

Misschien zijn het wel de vele herinneringen aan de gebeurtenissen op het vliegkamp in de Tweede Wereldoorlog die in september 2003 voor een massaal protest zorgden tegen de plannen van Den Haag om het vliegkamp te sluiten. In de meidagen van 1940 is er namelijk hevig gevochten om het vliegveld.

Symbolisch is dat de strijd om het vliegveld na de sluiting in 2006 is doorgegaan. Hoewel het vliegkamp niet op haar grondgebied lag, liet gemeente Leiden in 2001 al een compleet bouwplan voor meer dan 10.000 woningen voor het gebied maken. Het gemeentebestuur ging ervan uit dat het een groot deel van de grond kon annexeren. Dit schoot bij de andere gemeenten –de toen nog niet gefuseerde gemeenten Valkenburg, Rijnsburg en Katwijk en gemeente Wassenaar– in het verkeerde keelgat.

Met Wassenaar ging de relatie ook niet goed. Vooral de gemeenteraad daar lag dwars omdat deze de bouwplannen op Valkenburg een bedreiging vond voor de groene bufferzone tussen Katwijk en de villawijken van Wassenaar.

In de Stuurgroep Locatie Valkenburg zitten nu alleen vertegenwoordigers van de RVOB en het gemeentebestuur van Katwijk.

Katwijk heeft daardoor een te machtige positie, vindt interim-manager Jaap Haasnoot. „Zo’n groot gebied moet je in deze tijd niet als gemeente alleen willen ontwikkelen. De gehele Randstad moet meedenken.”

De Randstad heeft volgens Haasnoot echter geen behoefte aan een nieuwe woonwijk met 5000 dure, luxe woningen. „De plannen voor Locatie Valkenburg dateren van rond de eeuwwisseling. Die zijn met de huidige woningmarkt niet meer haalbaar. Maar de gemeente Katwijk lijdt aan tunnelvisie en ambitieverslaving. Alleen die mooie, luxe woonwijk mag er op Valkenburg komen, voor andere ideeën is geen ruimte. Katwijk jaagt een droom na, de gemeente wil leuke dingen bouwen voor mensen die daar niet op zitten te wachten.”

Volgens de Katwijker, die veel in de bestuurlijke keukens van verschillende gemeenten heeft gekeken, zijn er in naburige gemeenten voldoende huizen te koop of te bouwen. „In Wassenaar staan meer dan honderd luxe villa’s te koop. In de gemeente Oegstgeest ligt bouwrijpe grond klaar voor de wijk Nieuw Rhijngeest. Maar nee, Katwijk moet per se zijn eigen luxe woonwijk realiseren, ten koste van alles.”

Haasnoot vreest een financieel debacle vergelijkbaar met de Blauwe Stad in Groningen. Daar moest een luxe woondorp verrijzen om een nieuw meer, maar door de tegenvallende huizenverkoop werd het een miljoenenstrop voor de provincie Groningen. „Valkenburg is de kraamkamer voor een nieuw drama”, zegt Haasnoot. „Als het misgaat, zijn de gevolgen voor Katwijk en zal ik als belastingbetaler dat zeker merken.”

Haasnoot voelt er veel meer voor om het vliegveld gewoon weer de oude functie terug te geven. „De sluiting in 2006 was puur een bezuiniging van Defensie. Maar voor een zakenvliegveld zie ik zeker mogelijkheden.”

Het Bio-Sciencepark in Leiden, het ruimtevaartcentrum ESA in Noordwijk, maar ook de koninklijke familie in Den Haag zouden een start- en landingsbaan voor zakenjets erg op prijs stellen, denkt Haasnoot. „Burgemeester Lenferink van Leiden is momenteel naar Japan om bedrijven te interesseren om naar Leiden/Oegstgeest te komen. Als hij tegen de grote mannen van die internationale bedrijven zou kunnen zeggen dat ze hun zakenjet naast hun nieuwe bedrijf kunnen parkeren op een zakenvliegveld Leiden-Katwijk, zal dit een geweldig verkoopargument zijn.”

Geen verdienmodel

Het college van Katwijk was in het verleden geen warm voorstander van een complete nieuwe woonwijk op Valkenburg. Echter: „Toen de beslissing genomen was dat de locatie er moest komen, hebben we ervoor gekozen om zo veel mogelijk betrokken te zijn en er zo veel mogelijk invloed op uit te oefenen”, zegt burgemeester J. Wienen in een reactie. „Als wij er uitstappen, kan het Rijk de bouwplannen op Valkenburg gewoon doorzetten.”

Wienen zegt Katwijkers zoals Haasnoot goed te kunnen begrijpen omdat het Katwijkse college zelf ook jarenlang geen voorstander was van de plannen. „Tot twee keer toe hebben we laten onderzoeken of er voor het vliegkamp geen doorstart mogelijk was als vliegveld. Maar dat was onbespreekbaar voor het Rijk. Dat wilde bezuinigen. En een vliegveld openhouden kost ook geld.” Inmiddels is het vliegveld al zo ver ontmanteld dat opnieuw in gebruik nemen volgens de burgemeester veel grotere investeringen zal vergen dan rond de sluiting in 2006.

Toen duidelijk was dat het Rijk woningen wilde realiseren op Valkenburg omdat dat geld zou opleveren in plaats van dat het vliegveld geld zou kosten, heeft Katwijk besloten mee te doen. Leiden lag immers al op de loer met een bouwplan voor meer dan 10.000 woningen. „Dit aantal was onacceptabel voor Katwijk. In het nieuwe plan is ruimte voor 5000 woningen. De keus om woningen te bouwen heeft te maken met een al heel lang bestaand tekort aan woningen in de regio. Locatie Valkenburg is uiteindelijk aangewezen als de meest geschikte bouwlocatie”, zegt Wienen. „Verder hebben we kunnen afdwingen dat er eerst een goede verbinding moet zijn met de A4 voordat Locatie Valkenburg zou worden aangelegd.”

Inmiddels is zowel het Rijk als de provincie Zuid-Holland akkoord gegaan met de aanleg van de Rijnlandroute tussen de A4 bij Leiden en Katwijk. „Daar hebben het Rijk en de provincie honderden miljoenen voor gereserveerd. Het zou bestuurlijk onbehoorlijk zijn om nu uit het proces voor Locatie Valkenburg te stappen. Bovendien is er een regeling dat het Rijk dan ook zonder de goedkeuring van de gemeente door kan gaan met de bouwplannen. Dan hebben we er helemaal geen invloed meer op.”

De burgemeester van Katwijk heeft er goede hoop op dat de woningmarkt in de toekomst zal aantrekken. „Er is in deze regio altijd een vrij groot woningentekort geweest. Katwijk is de belangrijkste groeigemeente. Natuurlijk stagneert nu ook hier de verkoop van huizen, maar daarom is het zo gunstig dat de plannen voor Valkenburg nu wat uitgelopen zijn. Op zijn vroegst komen in 2017 de eerste woningen op de markt. Het kan best zijn dat de woningmarkt dan al aardig aangetrokken is. Op dit moment gaan we ervan uit dat de hele ontwikkeling vijftien tot twintig jaar duurt. De wijk zal stap voor stap ontwikkeld worden. Hierdoor kunnen we steeds inspelen op de actueel geldende wensen en behoeften. We gaan in ieder geval niet als een blind paard door. Het laatste wat we willen is woningen gaan bouwen waar absoluut geen vraag naar is.”

„Liever zo veel mogelijk invloed”

„Een zakenvliegveld zal er op Valkenburg niet komen”, weet hoogleraar ruimtelijke ordening en infrastructuur Henk Meurs van de Radboud Universiteit in Nijmegen. „Kleinere luchthavens in Nederland maken nu al forse verliezen. Er is gewoon geen verdienmodel voor zo’n nieuw vliegveld te maken. Bedrijfseconomisch kan het niet uit.”

Ook de Schiphol Group, dat naast Schiphol ook de vliegvelden Rotterdam The Hague Airport, Eindhoven Airport en Lelystad Airport exploiteert, ziet zo’n nieuw vliegveld niet zitten. „Als we in een vliegveld gaan investeren, zal dat Lelystad Airport zijn”, reageert een woordvoerster beslist.

Een herbezinning in het licht van de huidige woningmarkt kan geen kwaad, vindt Meurs. „Helemaal niets doen en afwachten is ook geen optie. De gemeente zal goed moeten kijken naar de grondexploitatie. De bedoeling is vanaf het begin geweest om de kwaliteit van het gebied te verbeteren. Dat kost geld, en daarom moeten er woningen worden verkocht.”

De crisis heeft een streep getrokken door de verkoop van dure woningen. „Een studie naar het juiste type woningen zou helemaal niet verkeerd zijn. Het ziet er wel naar uit dat de woningmarkt op den duur wel weer bijtrekt. Als de gemeente de juiste huizen weet te bouwen, komt er toch geld beschikbaar om de nodige saneringen in het gebied door te voeren.”

Reactie van raadsleden

Jan van der Plas, SGP-raadslid in Katwijk, vindt een eventuele heringebruikname van vliegveld Valkenburg geen slecht idee. „Als het enigszins mogelijk is, zou dat onze voorkeur hebben.” De SGP is volgens Van der Plas van meet af aan tegen woningbouw op het vliegveld geweest. „Katwijk heeft al meerdere bouwprojecten binnen de gemeentegrenzen waarbij de verkoop van huizen niet goed loopt. Hoe de woningmarkt zich de komende jaren ontwikkelt, is volstrekt onbekend. De meerderheid van de raad in Katwijk vindt dat we voor wat betreft Locatie Valkenburg pas op de plaats moeten maken en de plannen in ieder geval voorlopig in de ijskast moeten zetten.”

Van der Plas zegt dat de bouwplannen voor vliegveld Valkenburg steeds meer onzekerheden bevatten. „We hebben als raad allerlei rapporten opgevraagd omdat we erachter kwamen dat de Stuurgroep Locatie Valkenburg ons niet volledig informeerde. Bijvoorbeeld over de onderhandelingen met het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf (RVOB), dat de eigenaar van het terrein is. Daarnaast is de gemeente Wassenaar gaan dwarsliggen omdat ze de groene buffer niet groot genoeg vindt, moet er vervuilde grond worden afgevoerd en dienen er explosieven te worden geruimd. Voordat er een definitief besluit valt of we doorgaan met bouwen op Valkenburg, willen we eerst volledige duidelijkheid over het financiële plaatje: wat kost het als we stoppen en wat kost het als we doorgaan?”

Volgens Klaas Jan van der Bent, fractievoorzitter van de ChristenUnie, gaat Katwijk een „ongelooflijk spannende” tijd tegemoet. „Tot op heden heeft Katwijk nog geen enkele handtekening gezet en zijn de financiële risico’s afzienbaar. Maar dit voorjaar gaat Katwijk in onderhandeling met het RVOB over een samenwerkingsovereenkomst waarin onder andere wordt afgesproken hoe we de financiële risico’s in de toekomst gaan verdelen.”

Van der Bent schetst de twee uitersten van die overeenkomst: „We hebben de optie om helemaal uit het project te stappen, om alle risico’s voor Katwijk te vermijden en bij het Rijk te leggen. Het gevolg is dan wel dat we geen enkele invloed hebben op wat er gebouwd gaat worden. Het andere uiterste is dat we de exploitatie geheel zelf gaan doen, maar dat is slechts theoretisch. Dat zou veel te risicovol zijn.”

De relatie met de Rijnlandroute maakt het allemaal nog complexer. „Die nieuwe verbinding wordt voor een deel gefinancierd uit de opbrengsten van Locatie Valkenburg. Katwijk heeft de Rijnlandroute hard nodig omdat we nu dwars door Leiden moeten als we vanaf Utrecht komen. Dus in feite hebben we de nieuwe wijk nodig om een betere ontsluiting van Katwijk te krijgen.”

Nelly Smits, fractievoorzitter van de PvdA in Katwijk, woont in het verlengde van de grote start- en landingsbaan in het dorp Valkenburg. „Voor de fusie van Valkenburg met Katwijk en Rijnsburg zat ik in het college van de gemeente Valkenburg. Ik weet dat de toenmalige burgemeester volop gesprekken heeft gehad met allerlei partijen om van het vliegkamp een zakenvliegveld te maken. Er was toen onvoldoende interesse, en ik neem aan dat dat nu ook zo is. Bovendien is er op de aanvliegstrook voor de landingsbaan inmiddels gebouwd, dus die kan niet meer worden gebruikt.”