In Nederland zijn de reacties op de uitspraken van paus Benedictus XVI over het belang van het huwelijk voor de samenleving voorspelbaar: verontwaardiging en zich laten uitschrijven.

Hier en daar klinkt een nuancering: paus Benedictus XVI had het woord homoseksualiteit niet in de mond genomen. Bas Heijne van NRC Handelsblad leek daarover zo teleurgesteld dat hij het er eigenhandig toch maar in las. Ook zocht de theoloog Peter Nissen in dagblad Trouw de reden –ietwat kinderlijk– in het feit dat de paus vooral de knusse gezinssituatie zou zoeken omdat zijn eigen ouders Jozef en Maria heten (dit één dag voor Kerst).

Taboe

Toch blijft één zaak opvallend: het feitelijke onderwerp –de betekenis van het huwelijk– werd ook door de filosofen zorgvuldig vermeden. Mijns inziens hebben we hier te maken met een van de grote taboes van de laatste dertig jaar, mede veroorzaakt door de gedachte dat het thema huwelijk alleen iets voor aartsconservatieven en orthodoxe gelovigen is.

Er is niettemin volop reden tot zorg: het percentage huwelijken dat strandt schijnt nu de 40 procent te benaderen. Het leed dat partners maar vooral kinderen wordt aangedaan is groot. Bovendien hebben kinderen van gescheiden ouders zelf logischerwijs moeite om vertrouwen in de duurzaamheid van een verbintenis op te brengen.

Een nog groter taboe vormt de al vrijwel universeel gangbare praktijk van het samenwonen. Noties van: proberen of het gaat, zijn waarschijnlijk de meest zekere weg naar mislukking, omdat het wezen van het huwelijk, de belofte van trouw en wederzijds hulpbetoon, wordt vervangen door pragmatische overwegingen. Het is dan ook volstrekt niet bewezen dat samenwonen een zekerder grondslag voor relaties biedt dan een huwelijk zonder voorafgaand samenwonen.

Schoudertjes

In vrijwel alle gevallen dat een huwelijk wordt aangegaan is de komst van een kind de aanleiding. Ook dit vormt een verkeerde grondslag voor het huwelijk: de smalle schoudertjes van een kind zijn niet bedoeld om de relatie te schragen. Niet het kind, maar de partner moet de reden zijn om over trouw for better and worse (in goede en kwade dagen) na te denken.

Die belofte van trouw is in onze tijd verworden tot een prognose van waarschijnlijkheid. Hiermee is de verscheurdheid van onze opvatting over relaties zichtbaar: enerzijds volstrekt pragmatisch, anderzijds hopeloos romantisch: alsof louter het gevoel de grondslag kan zijn van trouw.

De Nederlander –en ook dat is een valse romantiek– laat zich doorgaans beter informeren over een nieuwe auto dan over het aangaan van een huwelijk en over de rechten en plichten die dat impliceert. Toch weigert hij de enige voor de hand liggende conclusie te trekken: dat we hopeloos in verwarring verkeren over relatievorming.

Uitnodiging

Hoe dan ook is de betekenis van het huwelijk een onderwerp dat zowel religieus als maatschappelijk grote aandacht verdient en een uitgebreid debat waard is. Dat zo’n debat er almaar niet komt, zegt iets over de werking van taboes.

Dat ook de paus een dergelijk taboe niet kan doorbreken moge duidelijk zijn. Zijn uitspraken worden niet als uitnodiging ‘aan mensen van goede wil’ ervaren om zelf verder te denken, maar als loutere bevoogding. Als reactie daarop klinkt dan een zelfverzekerdheid over relaties die geenszins door feiten wordt gestaafd.

De auteur is hoogleraar interreligieuze dialoog aan de Faculteit Katholieke Theologie te Utrecht.