Regeringsbesluiten, kerksluitingen en vervagende religiositeit dwingen tot interne en gezamenlijke bezinning. Of je nu rooms-katholiek bent of protestant, hervormd of afgescheiden, voor ieder die volgens de Bijbel wil leven zal het er in dit jaar nog meer dan vorig jaar op aankomen kleur te bekennen.

Een van de meest verkochte, vertaalde en gelezen boeken van de afgelopen honderd jaar is ”Basic Christianity” van de Engelse geestelijke John Stott (1921-2011). In de biografie die Roger Steer over deze fascinerende man schreef, komt een aantal mensen aan het woord dat door het lezen van dit boekje tot bekering en vernieuwing kwam.

Stott wist met zijn publicatie helder weer te geven waar het in het Evangelie om gaat, en de kracht van de eenvoud waarmee hij dat deed bleek velen aan te spreken.

De biografie van Steer vermeldt natuurlijk ook de botsing van Stott met die andere evangelisch-reformatorische grootheid uit Engeland, Martyn Lloyd-Jones (1899-1981). Lloyd-Jones had moeite met de ”evangelicals” die in de Church of England bleven, terwijl Stott geloofde dat men in die kerk moest blijven zolang die kerk geen essentiële geloofswaarheden verwierp. Dit verschil van inzicht leidde tot ernstige verwijdering tussen beiden en de beschrijving van het conflict deed mij denken aan situaties zoals wij die in Nederland ook kenden en –helaas– nog altijd kennen.

Echter, toen Lloyd-Jones de dood nabij was, zocht Stott hem op om een verzoening tot stand te brengen. Hun verschil in visie op de kerk bleef, maar sterker was de overtuiging dat zij samen dezelfde strijd streden.

Lloyd-Jones

Dat dit inderdaad dezelfde strijd was wordt ook duidelijk uit de bundel studies over het werk en het leven van Lloyd-Jones die, net als het boek over Stott, bij Intervarsity Press in Westmont (Illinois) verscheen. Het is verfrissend, stimulerend en bemoedigend om te lezen over een man die geloofde in de kracht van het Woord en die ook mocht zien dat het Woord wast en werkt.

Het werk van Lloyd-Jones en van Stott is helder en toegankelijk, maar aan de basis ervan ligt een degelijk doordachte theologie. De fout die nogal eens wordt gemaakt is dat theologie als tegengesteld aan ”gewoon christelijk” wordt beschouwd. Je kunt pas helder preken als je niet aan theologie doet, is de opvatting.

Hoe onzinnig die gedachte is blijkt wel uit twee boeken waarin de theologie wordt beschreven van twee predikers die eveneens boekjes schreven die wereldwijd door gewone christenen gelezen werden en worden. Het gaat om de tijdgenoten Richard Baxter (1615-1691) en John Owen (1616-1683). Simon J. G Burton wijdde zijn dissertatie aan Baxters ”Methodus Theologiae” en komt tot de conclusie dat Baxter geen rationalist was, maar dat hij van de logica gebruiktmaakte om beter inzicht in geloofszaken te krijgen. Burton laat mooi zien hoe bij Baxter het rationele theologische denken in dienst staat van het praktische theologische werk waarmee hij zo veel gelovigen (onder wie veel predikanten) heeft weten te stichten.

John Owen

Het boek over John Owen is een bundel met zeventien opstellen van verschillende deskundigen die tot eenzelfde conclusie komen. Ook bij deze Engelse puritein, over wie in de voorbije jaren zo veel studies verschenen, steunt de pastorale praktijk op een weldoordachte theologie. Het is zeer te prijzen dat dit soort boeken verschijnt, alleen al om weg te komen van de misvatting dat universitaire theologie belemmerend zou werken als het gaat om geestelijke en kerkelijke vernieuwing.

Als we terugkeren naar het ”gewoon christelijk” zijn, hebben we daar ook systematisch denkers als Baxter en Owen voor nodig. Alleen al het gesprek over wat dan ”basic” is, is per definitie een theologisch gesprek.

Nu wordt ook wel eens de gedachte geopperd dat een gezamenlijk front er wel voor zal zorgen dat de grenzen tussen de verschillende kerken en confessies zal vervagen. Wat doen die er nog toe, nu we er in Nederland als christenen zo aan toe zijn? Tenminste, dat is dan de gedachte. Het is een gedachte die men in puriteinse kringen in New England, de thuisbasis van de Amerikaanse pioniers, riskant vond, zo is te lezen in het interessante boek van de Amerikaanse historica Laura Chmielewski. Zij beschrijft de contacten die pioniers in de staat Maine hadden met rooms-katholieke pioniers net aan de andere kant van de grens, in Frans-Canada. Het blijkt dat die grens meer op papier bestond dan in werkelijkheid. De Franstalige rooms-katholieken en de Engelse puriteinen konden het in veel opzichten goed met elkaar vinden, juist omdat ze voor dezelfde uitdagingen stonden. De predikanten in de thuisbasis hadden daarentegen moeite met deze contacten.

Verootmoediging

Het boek van Chmielewski is historisch zeer van belang, maar is evenzeer relevant voor vandaag. Zijn christenen in Nederland niet in een situatie terechtgekomen vergelijkbaar met die van de rooms-katholieke en puriteinse pioniers in Amerika en hebben ze elkaar niet even hard nodig?

Wellicht wijst Clare Costley King’oo met haar boek ”Miserere Mei” in deze dingen een weg die niet zozeer beter is, maar die wel de basis vormt voor het gezamenlijk strijden tegen een front. Dit laatste helpt immers alleen verder als er sprake is van een gezamenlijke basis, en die kan er zijn in verootmoediging voor God. King’oo beschrijft hoe in Engeland in de late middeleeuwen en in de tijd van de Reformatie de boetepsalmen werden uitgelegd. Protestanten namen in hun uitleg van deze Psalmen veel van de rooms-katholieken over. Waar schuld voor God gezien, beleefd en beleden wordt, kan men –als de vrede met God gevonden is– ook elkaar vinden.

Als dat nu eens de basishouding zou zijn van elke christen en elke kerk dit jaar, zouden er dan in ons land niet nog onverwacht mooie dingen kunnen gebeuren in 2013?

Boekgegevens

”Basic Christian. The Story of John Stott”, Roger Steer; uitg. IVP Book Centre, Nottingham; ISBN 978 0 8308 3846 2; 288 blz.; £ 18,-;
”Engaging with Martyn Lloyd-Jones”, Andrew Ather­stone en David Ceri Jones; uitg. IVP Book Centre, Nottingham; ISBN 978 1 84474 553 1; 370 blz.; £ 16,99;
”The Hallowing of Logic. The Trinitarian Method of Richard Baxter’s Methodus Theologiae”, Simon J. G. Burton; uitg. Brill, Leiden; ISBN 978 90 04 22640 1; 416 blz.; € 105,-;
”Ashgate Companion to John Owen’s Theology”, Kelly M. Kapic en Mark Jones; uitg. Ashgate, Aldershot; ISBN 978 1 4094 3488 7; 334 blz.; £ 85,-; 
”The Spice of Popery. Converging Christianities on an Early American Frontier”, Laura M. Chmielewski; uitg. Notre Dame Press, Notre Dame; ISBN 978 0 268 02307 2; 384 blz.; $ 38,-;
”Miserere Mei. The Penitential Psalms in Late Medieval and Ealy Modern England”, Clare Costley King’oo; uitg. Notre Dame Press, Notre Dame; ISBN 978 0 268 03324 8; 312 blz.; £ 38,-.