Het overkoepelende verhaal is de geschiedenis van de rechtszaak tegen de kunsthistoricus en museum­directeur Martin Krüger. Op het eerste gezicht lijkt het proces tegen Krüger in 1921 een zedenzaak te zijn. Drie jaar daarvoor zou er in München in een appartement aan de Widenmaierstrasse een orgiastisch feest hebben plaatsgevonden, waarbij volgens de op de geluiden afgaande omwonenden alle regels van fatsoen werden geschonden. Krüger was daarbij aanwezig.

Na het feest was Krüger volgens zijn getuigenis met een taxi naar het adres van de kunstenares Anna Elisabeth Haider gereden, om na een kort gesprek met deze vrouw met dezelfde taxi huiswaarts te keren. De taxichauffeur beweert voor de rechtbank echter dat Krüger bij de kunstenares bleef overnachten. Krüger blijft bij zijn versie en krijgt een proces wegens meineed. Het vonnis luidt dat hij drie jaar de gevangenis in moet.

Politiek proces

Het proces tegen Krüger is overduidelijk een politiek proces. In de ogen van degenen die de cultuur van het zuivere, echte Beieren menen te vertegenwoordigen, is Martin Krüger een verwerpelijk mens. Hij is met zijn eigenzinnige opvattingen over kunst en zijn voorkeur voor schilderijen die niet aan de Beierse normen voldoen, de vooruitgeschoven post van het verfoeide Berlijn en de spelbreker binnen de Beierse gezelligheid.

Dat de Joodse dr. Geyer Krügers advocaat is, is bepaald niet in zijn voordeel. Over Krügers rug worden de smerige spelletjes om de politieke macht in Beieren gespeeld. Minister van Justitie Otto Klenk deugt van geen kanten. Even erg is Hartl, de president van het Beierse gerechtshof. Onder de politieke vertegenwoordigers zijn er gradaties qua gemeenheid en leugenachtigheid. De extreem rechtse jongeren die onder hun leider Kutzner (Hitler) met paramilitaire optochten de aandacht trekken, zijn wreder en primitiever, maar op hun manier zijn ze eerlijker dan de gevestigde Beierse politici. Tegengestelde opvattingen van ”succes” worden met elkaar geconfronteerd.

Uitzichtloos

De strijd om gerechtigheid is voor Martin Krüger vrijwel uitzichtloos. Krügers geliefde Johanna Krain is mentaal zeer sterk. Zij gaat geen moeilijkheid uit de weg en probeert de vrijlating te bespoedigen door in de gevangenis met Krüger te trouwen. Wanneer er ten slotte een sprankje hoop gloort, is het te laat. Johanna kan dan alleen nog door middel van een documentaire film hartstochtelijk aantonen dat hier een groot onrecht is geschied.

Martin Krügers oneerlijke proces en de benarde situatie waarin hij als gevangene belandt, vormen de boog die in deze omvangrijke roman wordt gespannen. Zal hij het redden, zal er voor hem ooit uitkomst en toekomst zijn, dat zijn de wezenlijke vragen voor de lezer. De verteller gaat er echter eens goed voor zitten en laat de lezer in alle uitvoerigheid deelnemen aan de gesprekken die de doortrapte politici in de Tiroler Weinstube en de herenclub voeren.

Ook in het leven van Johanna Krain gebeurt van alles. Zij gaat diverse intieme relaties aan, waarvan de kortstondige verhouding met de moreel totaal bedorven nationalistische aanvoerder Erich Bornhaak onbegrijpelijk is.

Akelig spel

Lion Feuchtwanger wil graag een alomvattend beeld van de in zijn ogen perfide mentaliteit van Beieren bieden. Om de medespelers in dit akelige spel om de macht profiel te geven, begeeft hij zich op allerlei zijpaden. Dat zijn vaak zijpaden van erotische aard. Dat is jammer. Na enige tijd weet je het als lezer wel dat minister Otto Klenk de kat in het donker knijpt, dat fabrikant Hessreiter er meerdere intieme relaties op na houdt, dat er kortom in het vooroorlogse Beieren nauwelijks trouwe en rechtvaardige mensen te vinden zijn.

Het verhaal wordt op den duur wel heel erg oppervlakkig en clichéachtig, vooral als het om seksuele en alcoholische escapades gaat. De verteller rekt de boog van het verhaal zo fors uit dat Martin Krüger in zijn cel te veel uit het zicht raakt. Veel beter zouden diepgravende hoofdstukken over Krügers visie op de schilderkunst zijn geweest. Dan was de roman echt een monument voor dit slachtoffer van de verwarde tijd na 1918 geworden.

De vertaling is op meerdere punten niet best. Het ergst is de vertaling van het Duitse ”Kultusminister” (minister van Onderwijs) met ”minister van de Eredienst”. Hier wreekt zich de eenvoud van het woordenboek.

Boekgegevens

”Succes”, Lion Feuchtwanger; uitg. Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2012; ISBN 978 90 284 2438 8. 640 blz.; € 19,90.