Op weg naar een postliberale theologie
LEUVEN – Lange tijd werd de kerk gedomineerd door de liberale theologie. Momenteel is er sprake van een herleving van de zogeheten ”postliberale” theologie. De Amerikaanse hoogleraar Ron Michener, verbonden aan de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in Leuven, schreef er een boek over.
Tijdens de doctoraatsweek van de ETF, in september, gaf Michener al een voorproefje van zijn boek ”Postliberal Theology: A Guide for the Perplexed” (uitg. T & T Clark, Londen). Onlangs is dat verschenen.
De postliberale theologie is vooral ontworpen door de Amerikaanse theologen Hans Frei en George Lindbeck. Inmiddels heeft ze haar aanhangers gevonden onder Britse, Duitse en Franse theologen. Michener biedt een uitvoerig overzicht van allerlei postliberale opvattingen, vanaf „de eerste postliberale theoloog” Karl Barth, die de kerk opriep tot terugkeer naar de Schrift en het dogma van de kerk, tot aan de doopsgezinde theoloog Stanley Hauerwas, die de kerk ziet als contrastgemeenschap in de moderne samenleving. Bij allen gaat het om een pleidooi voor de eigenheid van de theologie en de kerk, vrij van de claims van de moderne wetenschap, maar geworteld in Schrift en kerk.
Postliberale theologie is een term die etymologisch wat verwarrend is omdat hij zowel postmodern als premodern is, stelt Michener in zijn boek. „De klassiek liberale theologie is product van de verlichting en het daardoor ontstane modernisme. Het christelijk geloof is hier ontdaan van zijn bovennatuurlijk karakter, zoals het geloof in wonderen, en opgegaan in morele opvattingen van liefde en waarheid. De reactie op dit modernisme was een fundamentalisme dat de Schrift ziet als een geheel van waarheidsuitspraken in plaats van een verhaal van Gods daden in de geschiedenis.”
Een universele, objectieve rationaliteit is volgens de postliberale theologie eenvoudigweg onbereikbaar, aldus de hoogleraar. „Zij interpreteert de werkelijkheid in het licht van de Schrift, de kerk en het leven van Jezus. Er bestaat ook geen abstract menselijk zelf; de mens is ingebed in een geheel van relaties. Postliberale theologie accepteert pluraliteit zonder pluralisme te omarmen.”
De rijkdom van de postliberale theologie is volgens Michener dat zij niet afhankelijk is van een denominatie, maar kerkelijke grenzen overstijgt. „Zij geeft een totaalvisie op het christelijk geloof die tegelijkertijd wortelt in een geloofsgemeenschap. De boodschap van de Bijbel is niet aan een of ander denkraam ondergeschikt: noch aan dat van de moderne ervaring, waarop liberalen zich sinds Schleiermacher beroepen, noch aan dat van de negentiende-eeuwse geschiedwetenschap, zoals sommige evangelicalen dit voorstaan met hun gedachte van de foutloosheid van de Bijbel.
Elke systematisering die losstaat van het concrete Bijbelse verhaal is deze nieuwe richting in de theologie vreemd. Michener: „Zij ontkent niet een bovennatuurlijke waarheid, maar zij legt de nadruk op het relationeel verstaan van de waarheid. De postliberale theologie geeft een veel rijker perspectief op de waarheid dan een opvatting die alleen op het verstand gericht is. Het gaat haar om de ontdekking van hoofd én hart. Zij laat zien dat we fundamenteel schepselen zijn die gestuurd worden door verlangens, hoop en liefde. Lofprijzing gaat veelal vooraf aan theologische analyse, zoals bidden eerder komt dan denken.”
De postliberale theologie heeft ook een apologetisch doel, zet hij uiteen. „Mensen komen tot geloof door een gemeenschap van gelovigen die zich als navolgers van Jezus bekendmaken. Zo kan ook de interreligieuze dialoog gestalte krijgen: mensen gaan in gesprek met elkaar niet op basis van vooronderstelde neutraliteit om een gemeenschappelijke waarheid te bereiken, maar vanuit het eigen geloof. Neutraliteit is onmogelijk. In plaats van onze achtergrond als iets te zien waarvoor we ons moeten schamen, moeten we deze juist omarmen.”
De auteur hoopt dat de postliberale theologie een weerwoord kan bieden tegen het vaak vrijzinnige klimaat op de universiteiten. „Zij kritiseert op radicale wijze het modernistische paradigma waarop liberale theologie is gebaseerd. Zij brengt de vaak abstracte wijze van theologiseren terug in het concrete leven van de kerk. Postliberale theologie opent onze ogen voor het feit dat onze kennisaanspraken niet absoluut zijn, maar dat God alléén alles weet. In plaats van een allesoverstijgende objectiviteit wordt de waarheid omarmd als een persoonlijke waarheid, ingebed in de relatie met de Persoon van Jezus. Jezus als het Woord van God, wordt ook vlees in onze levens.”
