Nog geen honderd jaar geleden was aardgas onbekend en bestond er geen landelijk elektriciteitsnetwerk. De mensen stookten hout, turf of steenkool, terwijl een olielampje de donkere avonden verlichtte.

Vanaf de Tweede Wereldoorlog had echter een razendsnelle omslag in het energiegebruik plaats. Niet alleen groeide het verbruik tot bijna het zesvoudige; ook de bronnen werden anders: aardolie en aardgas verdrongen turf en steenkool grotendeels en kernenergie deed haar intrede.

Als de verwachting van de atlasmakers uitkomt, staat Nederland weer een ingrijpende omschakeling te wachten. Enerzijds omdat fossiele brandstoffen eindig zijn –over honderd jaar zijn alle bekende reserves op– maar ook omdat er internationaal afspraken zijn gemaakt over de beperking van de CO2-uitstoot.

Waar het heengaat? In 2030 moet de CO2-uitstoot met 57 procent dalen ten opzichte van die in 1990. Nederland moet daarvoor massaal aan de elektrische auto. Dat zal tegen die tijd vanzelf gaan omdat de olieprijs verdubbeld is tot 210 dollar per vat. Huizen schakelen over van de hoogrendement cv-ketel op energiezuinige warmtepompen. Het aandeel van de led-verlichting stijgt van 1 naar 50 procent. Het totale oppervlak zonnepanelen moet stijgen van 0,2 naar 132 vierkante kilometer, iets minder dan het totale landoppervlak van Texel. Bovendien moet het energieverbruik met 33 procent omlaag.

Door de overschakeling op duurzame energie zal elektriciteit steeds populairder worden. Om het groeiende elektriciteitsgebruik te stroomlijnen moet het elektriciteitsnet niet alleen gemoderniseerd en uitgebreid worden; er moet eenvoudig ook meer elektrische energie worden opgewekt. Onder meer het aantal windmolens moet daarvoor drie keer zo groot worden. Het totale aandeel hernieuwbare energie moet zelfs groeien van 4 naar 14 procent.

De komende energietransitie heeft ook haar voordelen: elektriciteit uit eigen zonnepanelen kost rond 2030 nog maar 10 cent per kilowattuur, nog niet de helft van de huidige prijs. Dat maakt de behaaglijke warmte en de gezellige sfeerverlichting tijdens de donkere dagen wel zo aangenaam.

Wat kost energie?

Energie is voor de meeste huishoudens een grote kostenpost. Het huis verwarmen kost het meest: bijna 80 procent van het verbruikte gas gaat daaraan op. Bij elektriciteit ligt dat wat diverser. Een gemiddeld huishouden is in ieder geval algauw 150 euro per maand kwijt aan energie.

Waar gaat dit geld allemaal heen? Van de geleverde elektriciteit strijkt de leverancier maar een klein deel op. Meer dan de helft gaat naar de ’s Rijks schatkist. Ook van het aardgasgebruik profiteert de overheid mee: 38 procent gaat naar Den Haag.

Voor wie het zo allemaal wel duur genoeg vindt, is er slecht nieuws: de btw is per 1 oktober al verhoogd van 19 naar 21 procent –dat is 30 euro per jaar– en morgen gaat de energiebelasting omhoog. Over die belasting heft de overheid ook btw. Een huishouden is daardoor nog eens 30 euro per jaar extra kwijt.

Autorijden

Autorijden is een dure bezigheid. Dat zal niemand ontkennen. Hoe de prijs van brandstof is opgebouwd, weet echter niet iedereen. En, dat zal niemand verbazen, het aandeel belastingen is groot: bij diesel bijna de helft van de prijs aan de pomp en bij benzine zelfs meer dan de helft.

Jaar na jaar heeft de overheid de belastingen stapsgewijs verhoogd, elke keer een beetje. Volgend jaar zijn de stappen wat groter. De benzineprijs blijft gelijk, maar dieselrijders betalen vanaf 1 januari 3 cent extra per liter, terwijl mensen met een auto op lpg 8 cent per liter meer kwijt zijn aan de pomp.

Een milieuargument kan de overheid daar nauwelijks voor hebben. Auto’s zijn drastisch schoner geworden. Ten opzichte van 1980 is de gemiddelde uitstoot van kwalijke stoffen (stikstofoxiden, vluchtige organische stoffen en koolstofmono-oxide) per afgelegde kilometer in een gemiddelde auto met 85 tot 90 procent gedaald. De emissie van het broeikasgas CO2 daalde met ruim 10 procent, evenveel als het brandstofverbruik per voertuigkilometer. Auto’s zijn dus ook een stuk zuiniger geworden.

De Bosatlas van de energie, Noordhoff Atlasproducties; uitg. Noordhoff Uitgevers, Groningen, 2012; ISBN 978 9001 120 00 9, 136 blz.; € 24,95.