Dat stelt hoogleraar Henk Bakker naar aanleiding van zijn boek ”Gunnende kerk. Kompas voor een waardegestuurde gemeente-ethiek”, dat onlangs verscheen. „Het gaat in dit boek over geweld en intimiteit”, vertelt prof. Bakker op zijn werkplek aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE).

Prof. Bakker, eveneens hoogleraar aan de Vrije Universiteit (VU) te Amsterdam, bekijkt in zijn boek de gemeente door „twee lenzen: de Bergrede van Christus en de lens van het verbond met Noach na de zondvloed. De gemeente heeft namelijk nog altijd met het verbond met Noach en het verbond van Christus te maken.”

Gemeente-ethiek voor vandaag houdt in dat een christen met deze twee lenzen kijkt naar zichzelf, naar de wereld om hem heen en naar de gemeente, legt prof. Bakker uit. „Het noachitisch verbond is het verbond van God met alle mensen en dieren. God geeft Zijn zegen aan alles wat leeft. Hieruit kun je verklaren waarom bijvoorbeeld het ethos van niet-christenen ook heel hoog is. In het verbond van Christus leren de volken echte vrede kennen.”

Waarom spreekt de hoogleraar over vrede als het gaat over gemeente-ethiek? „Na de zaligsprekingen in de Bergrede, spreekt Christus over geweld en intimiteit. De christelijke ethiek raakt dus aan deze onderwerpen.”

Gemeente-ethiek is voor prof. Bakker de komende jaren iets waar hij zich dagelijks mee bezig zal houden. In september werd hij hoogleraar geschiedenis, identiteit en theologie van het baptisme aan de VU. In april zal hij zijn oratie uitspreken. „Ik ga me de komende tijd bezighouden met de vraag welke waarden er vanuit het geleefde geloof overgenomen zijn vanuit het geleerde geloof, en welke ruimte er tussen deze twee vormen zit. Het geleefde geloof is het geloof zoals men dat persoonlijk en in de gemeente belijdt, het geleerde geloof is dat wat men als kerk leert en zit dus meer aan de dogmatische kant.”

Van het geleerde geloof is men zich in de gemeente niet altijd bewust, stelt de hoogleraar. „Terwijl het voor het zelfbeeld van de gemeente belangrijk is om het geleefde geloof te voeden vanuit het geleerde geloof. Als de afstand tussen het geleefde en het geleerde geloof groot is, kost het tijd om deze twee dichter bij elkaar te laten komen. Door een inhoudelijk gesprek over wat men nu gelooft, kan dit tot stand komen. In zo’n gesprek zullen gemeenteleden elkaars hart, de bronnen van het geleerde geloof en Gods Woord moeten verkennen.”

Wordt men het na een inhoudelijk gesprek dan met elkaar eens? „Dat hoeft niet. Er mogen in de gemeente verschillende standpunten zijn. Als er maar verbondenheid wordt ervaren in het delen van elkaars pijn en de verschillen die er zijn. Vergelijk de gunnende kerk met een echtpaar. In een huwelijk ben je het ook niet altijd met elkaar eens, maar probeer je samen in de nood antwoorden te vinden. Je laat elkaar niet zomaar los.”

De richtlijnen die prof. Bakker geeft voor een gezonde gemeente-ethiek zijn in deze tijd hard nodig, is zijn overtuiging. „Te vaak” ziet hij dat er in een gemeente om heikele punten –homohuwelijk, abortus, euthanasie– wordt heen gelopen. „Er wordt wel gepreekt, maar o wee als er iets gezegd wordt dat de gemeente schokt. Het lijkt wel alsof de gemeente vandaag de dag te vermoeid is om over ethische zaken na te denken.”

Een wetenschappelijk onderzoek naar gemeente-ethiek heeft verschillende factoren die niet met de vinger aanwijsbaar zijn, erkent hij. „Zaken die op geestelijk vlak spelen zijn niet altijd uit te leggen in een oorzaak-gevolgrelatie. Daar moeten wij ons bij het onderzoek bewust van zijn. Het betekent niet dat je niets wetenschappelijk kunt zeggen over gemeente-ethiek. Er zijn wel degelijk elementen in het gemeenteleven meetbaar, bijvoorbeeld de bewoordingen waarin gebeden en gepreekt wordt.”

Het onderzoek wordt „een aansporing voor gemeenten om hun eigen ethiek eens onder de loep te nemen. Een gemeente kan uitnodigend, hypocriet, open of gesloten zijn. Er is een brede horizon van ruimten waarin een gemeente kan deelnemen. Door de lenzen van het noachitisch verbond en het verbond van Christus kan ze zichzelf het best observeren.”

”Gunnende kerk. Kompas voor een waardegestuurde gemeente-ethiek”, Henk Bakker; uitg. Brevier, Kampen, 2012; ISBN 978 94 9158 303 2; 224 blz.; € 19,90.

Dit is het laatste deel in een drieluik naar aanleiding van publicaties over gemeenteleven.

„Gemeente met karakter is krachtig”

„Een gemeente met karakter is er één die krachtig is in Christus’ liefde, haar morele ruimte voedt met eerlijke bewogenheid en mededogen, de vertraging ingaat en aanstuurt op krachtige gewoonten en concrete daden”, schrijft prof. Bakker in zijn jongste boek. „Ethiek is dan geen theorie meer, maar geleefde werkelijkheid en ook geleefde theologie. Theologie en ethiek maken dan deel uit van de biografie van de gemeenschap en de enkeling binnen die gemeenschap. Zo hangen ethiek, theologie en levensverhalen nauw samen en komen belijden en beleven dicht tot elkaar. Een gemeente met karakter is een (…) gemeenschap, waar mensen veiligheid, aanvaarding en ook uitdaging en correctie ervaren.”