De gekozen burgemeester is een van de dingen die D66 in het jongste regeerakkoord wist veilig te stellen. Bij de formatie van het vorige kabinet was onder invloed van de LPF al besloten tot deze vorm van bestuurlijke vernieuwing. Het systeem van benoeming door de Kroon is verouderd, zo werd destijds in het regeerakkoord uitgesproken.Het CDA is op dit punt om en de VVD doet er niet moeilijk over. Als het gaat om het referendum over de Europese grondwet, een ander punt van discussie, zien we zelfs dat de VVD inmiddels het CDA in voorliefde voor de directe democratie gepasseerd heeft.

Om greep te houden op de verzilvering van de gemaakte afspraken, zit oud-fractievoorzitter van D66 De Graaf op de speciale ministerspost voor Bestuurlijke Vernieuwing en Deregulering. Inmiddels heeft hij een notitie over dit onderwerp voorbereid.

Het is zijn bedoeling dat in 2006 alle burgemeesters ontslagen worden en er overal in het land burgemeestersverkiezingen plaatsvinden. Dat is voor Nederland volslagen nieuw. Voor het eerst worden mensen regelrecht op een bepaalde post gekozen.

Zo’n verkiezingsprocedure en de campagne daaromheen hebben natuurlijk alleen zin als die functie iets voorstelt. Het burgemeesterschap is nu, afgedacht van de bevoegdheden van de burgemeester in de sector van de openbare orde, vooral een representatieve functie. Zit de meerderheid van de raad op een andere lijn dan de burgemeester, dan trekt die aan het kortste eind. Ook binnen het college van B en W kan hij bij een groot conflict buitenspel komen te staan.

Vandaar dat minister De Graaf de burgemeester nieuwe stijl meer bevoegdheden wil geven. Hij moet optreden als de lokale regeringsleider, die zelf zijn wethouders uitzoekt en hun takenpakket vaststelt. Dat is inderdaad de consequentie van een gekozen burgemeester. Althans van een burgemeester die direct door de kiezers gekozen wordt.

Had men ervoor gekozen om de burgemeester door de gemeenteraad te laten kiezen, dan was die drastische ingreep in het gemeentelijk bestel niet nodig geweest. Dan was er ook de garantie dat degene die burgemeester wordt, het vertrouwen heeft van de meerderheid van de raad.

Bij een rechtstreekse verkiezing waar het kabinet nu voor kiest, is die garantie niet aanwezig. Juist ook omdat de kiezers wispelturiger zijn dan vroeger, is het denkbaar dat er een burgemeester gekozen wordt wiens politieke kleur niet erg past bij die van de raad. Of althans iemand die op bepaalde beleidsterreinen opvattingen heeft waarvoor bij de meerderheid van de raad onvoldoende steun bestaat. Bij een groot conflict tussen burgemeester en raad kan de gemeenteraad echter niet worden ontbonden en de meerderheid van de raad kan de burgemeester ook niet naar huis sturen.

Waarschijnlijk zal minister De Graaf geneigd zijn dat probleem te bagatelliseren. Maar het is er wel. En dan zwijgen we nog maar over alle complicaties die de overgang van het oude naar het nieuwe systeem met zich mee zal brengen. Wie wil nog tot burgemeester benoemd worden als hij weet dat de kans groot is dat hij over een of twee jaar op straat komt te staan?