„Eigenlijk had de patiënt een euthanasievraag. Dat was echter zo’n rompslomp dat de familie met de arts besproken had om palliatieve sedatie te starten. Ik kwam als verpleegkundige bij die patiënt om het pompje met slaapmiddel aan te sluiten, zonder dat ik de exacte indicatie wist. Dat was achteraf niet verstandig van mij. Als verpleegkundige van een technisch team moet je het door de arts bepaalde beleid uitvoeren, maar ik kon daar persoonlijk niet aan meewerken. Na een gesprek met de arts is het beleid gelukkig gewijzigd. Toen dacht ik: Hier had ik eerder over moeten nadenken. Ik had moeten weten wat er bij deze patiënt verwacht werd.”

Deze casus riep duidelijk herkenning op onder de aanwezigen op een onlangs gehouden studiedag over palliatieve zorg van Febe, vereniging voor werkers in de gezondheidzorg op gereformeerde grondslag. Uit de casus blijkt hoe belangrijk het is dat verzorgenden en verpleegkundigen kennis hebben van morele kwesties en hoe zij moeten handelen. Kennis bijvoorbeeld van begrippen rond palliatieve sedatie, wettelijke richtlijnen, de afspraken binnen de organisatie, maar ook kennis van en inzicht in de christelijke ethiek binnen de gezondheidszorg.

Verwarring

De verpleegkundige die bovengenoemde casus aanhaalde, kon het door de arts ingezette beleid niet uitvoeren. Hij zou tegen zijn geweten zijn ingegaan. Verzorgenden en verpleegkundigen komen in de praktijk geregeld voor moeilijke dilemma’s te staan. Deze verpleegkundige heeft met tact kunnen bereiken dat het beleid gewijzigd werd. Verzorgenden en verpleegkundigen mogen weigeren als een professionele richtlijn niet wordt nageleefd. Integrale zorg doe je met elkaar, ieder vanuit de eigen professie. Juist verzorgenden en verpleegkundigen staan dicht bij de patiënt en dragen als professional verantwoordelijkheid.

Tegen werkers in de gezondheidszorg zou ik willen zeggen: zonder dat je het gezag van artsen ondermijnt en openlijk twijfelt aan hun expertise, is het belangrijk om je verantwoordelijkheid te nemen. Daar heb je kennis, inzicht en tact voor nodig.

Allereerst is het belangrijk dat verpleegkundigen en verzorgenden de begrippen die gebruikt worden goed kennen. Begrippen worden vaak door elkaar gehaald, waardoor men langs elkaar heen gaat praten. Geregeld wordt er bijvoorbeeld gesproken over ”passieve euthanasie”. Deze term zorgt voor veel verwarring en bestaat officieel ook niet. Er kan wel sprake zijn van een sluipweg, bijvoorbeeld door misbruik van palliatieve sedatie buiten de stervensfase. Door juiste kennis van begrippen en definities zijn communicatiestoornissen te voorkomen.

Verder wil ik wijzen op de nuttige KNMG-richtlijn ”Palliatieve sedatie”. Er zijn twee belangrijke indicaties voor sedatie. In de eerste plaats moet er sprake zijn van refractaire symptomen. Dit zijn één of meer onbehandelbare ziekteverschijnselen. De tweede voorwaarde is dat het sterven binnen één tot twee weken wordt verwacht. In de KNMG-richtlijn wordt aanbevolen dat arts en verpleegkundigen de evaluatiecriteria vooraf bespreken.

Ook moet de arts aanwezig zijn bij het starten van continue sedatie. Bij acute sedatie komt het voor dat de verpleegkundige handelend moet optreden, bij afwezigheid van een arts. De verpleegkundige moet dan over een adequaat protocol beschikken. Draag verantwoordelijkheid door kennis te hebben van deze richtlijn en het protocol, zodat je als verpleegkundige of verzorgende bij acute situaties adequaat weet te handelen.

Algemene principes

Een verpleegkundige moet in staat zijn moreel te denken en hierover te communiceren vanuit een christelijke ethiek. Via de website febezorg.nl is de brochure ”Een lichtend licht” te bestellen. Deze brochure gaat in op de ethiek binnen de zorg. Uiteraard is dit een onderdeel in de opleiding, maar het is ook belangrijk deze kennis op peil te houden.

Er zijn vier algemeen aanvaarde medisch ethische principes, namelijk: autonomie, niet schaden, weldoen en rechtvaardigheid. Gebruik deze principes, zodat je gesprekspartner blijft, en participeer bijvoorbeeld in een medisch-ethische commissie. Ieder mens denkt vanuit een eigen referentiekader en identiteit. Aangezien niemand neutraal denkt, heb je evenveel recht van spreken. Doe dit in afhankelijkheid, vanuit een dienende houding (1 Petr. 4:11b) en met wijsheid (Kol. 4:5 en 6). Draag als verpleegkundigen en verzorgenden verantwoordelijkheid en hang je identiteit niet aan de kapstok!

De auteur is docent godsdienst en ethiek binnen de sector gezondheidzorg op het Hoornbeeck College in Rotterdam.