Guido Cubeddu wist niet wat hij zag toen hij afgelopen maand op het terrein van het Via Appia-park een geheel nieuwe villa van 150 vierkante meter op het spoor kwam. De dag ervoor had er nog niets gestaan. De commandant van het natuurpark, waar ook woningen staan, belde direct bij de villa van de ’buren’ aan. Zij bleken de eigenaren te zijn van het illegale bouwsel, bestaande uit een salon, een slaapkamer, wc’s en een veranda.

Bouwen zonder de vereiste vergunningen is een wijdverbreid fenomeen in Italië. Het aantal illegale huizen dat de laatste weken in Italië wordt neergezet, is sterk gestegen nu de regering-Berlusconi er xxxxserieus over denkt een generaal pardon in te stellen voor iedereen die zijn bouwsel zonder bouwvergunning heeft gebouwd. Tegen betaling van een (niet al te hoge) boete kunnen eigenaren hun gebouw bij het kadaster inschrijven. Met de amnestie hoopt de Italiaanse regering tussen de 1,6 en 3 miljard euro op te halen, broodnodig om de gaten in de begroting te dichten.

De laatste amnestie voor illegaal gebouwde panden stamt uit 1994, onder de eerste regering-Berlusconi. Samen met een eerder pardon (uit 1987) zijn daarna 330.000 panden ’bovengronds’ gekomen. De overheid boorde daarmee eenmalig een grote inkomstenbron aan en ook de belastingdienst voer er wel bij. Maar het heeft de burgerlijke moraal geen goed gedaan. Italianen weten drommels goed dat, als de regering weer op zwart zaad zit, zij vroeg of laat over de brug komt. Ook na deze eventuele amnestie zullen Italianen vrolijk verdergaan met hun illegale bouwactiviteiten. De afgelopen dertig jaar verleende de Italiaanse overheid immers al vijftien amnestieregelingen, niet alleen wat betreft illegale bouw, maar ook voor belastingen en sociale zekerheid.

Sinds het generaal pardon van 1994 zijn er volgens Lega Ambiente, een natuurbeschermingsvereniging, 362.000 illegale bouwsels bijgekomen. Alles bij elkaar opgeteld is het alsof er de laatste acht jaar (gemeten tot 2003) in Italië een reusachtig gebouw is opgericht van 20 meter breed, 15 meter hoog en 502 kilometer lang. Een deel daarvan gaat dwars door natuurgebieden, zoals het park rondom de Via Appia, de beroemde straat uit de oudheid. In Rome alleen al kwamen er in de afgelopen periode bijna 25.000 constructies bij. Gemiddeld zeven per dag.

Het zijn niet alleen huizen die uit het niets oprijzen. Er zijn huiseigenaren die bijvoorbeeld een extra verdieping op hun huis zetten of een balkon toevoegen, maar er zijn ook ondernemingen die gehele vakantiecomplexen laten bouwen zonder ook maar één vergunning in bezit te hebben. Op het park van de Via Appia, waar de happy few woont, zijn bovendien veertig tennisvelden, zeven zwembaden, vier voetbalvelden en een schaatsbaan aanwezig die volgens het kadaster eigenlijk niet bestaan. De overheid en de gemeente lopen onder andere belastingen en de BTW mis. Ook respectabele bouwbedrijven, vakbonden en werkgeversorganisaties worden getroffen, omdat alle illegale bouw zwart wordt verricht.

Zoals bij elke onwettige activiteit in Italië rekent de maffia zich rijk. Vooral in Zuid-Italië worden (illegale) bouwbedrijven door de georganiseerde misdaad gecontroleerd. Het probleem van de illegale bouw is overigens een nationaal verbreid fenomeen. Aangetekend moet worden dat de bureaucratie dit verschijnsel in de hand werkt. Als je officieel volgens het boekje te werk gaat, kan het tien jaar duren voordat je een bouwvergunning krijgt.

Het gezaghebbende dagblad Corriere della Sera maakte een kosten-batenanalyse van deze maatregel. De krant schat dat de fiscus 3 miljard euro ophaalt als de amnestie geldt voor alle typen van illegale bouw. Maar daarover bestaat zelfs in de regering geen overeenstemming. Een minder coulante voorziening levert slechts 1,6 miljard op. Alle gebouwen die gelegaliseerd worden, hebben recht op gemeentelijke voorzieningen als water, elektriciteit en gas. Het aanleggen van al die leidingen kost de gemeente gemiddeld 22.000 euro per pand. Bij de vorige amnestie, in 1994, ontving de gemeente Rome weliswaar een kleine half miljard euro aan boetes, maar moest zij 3 miljard uitgeven voor het aanleggen van elektriciteits- en waterleidingen.

Niet zo gek dat gemeenten faliekant tegen de amnestieregeling zijn. Maar hun is ook wel wat te verwijten. Het is de taak van gemeenten om illegale panden af te breken. Dat gebeurt sporadisch. De burgemeester van Rome maakt er nu eindelijk werk van. In de lokale media is dagelijks te lezen en te zien hoe bulldozers in de weer zijn. Bovendien maakt Rome gebruik van een satellietprogramma om illegale gebouwen te lokaliseren. Ook cirkelt er dagelijks een helikopter boven de stad om de op papier niet bestaande gebouwen op te sporen. Maar de tijd dringt. Morgen neemt de ministerraad een definitief besluit over de amnestieregeling.