De PVV ging, evenals het CDA, de PvdA kwam, maar op het ministerie van V en J veranderde na de beëdiging van Rutte II ogenschijnlijk niet veel. Wittebroodsweken of niet; de afdeling voorlichting blijft zonder hapering aankondigingen van nieuwe beleidsmaatregelen rondstrooien, zoals Zwarte Piet het suikergoed. „Minister Opstelten lanceert campagne Alert Online voor veilig internetten, benoemt politiechefs nationale politie, maakt aangifte voor burgers bij politie makkelijker en hij gaat regelen dat particulieren bij de gedwongen verkoop van een huis straks een bod kunnen doen via internet”; ziedaar een greep uit de imponerende oogst.

De ronkende persberichten lijken vooral te moeten maskeren dat Opsteltens uitgangspositie en die van zijn staatssecretaris Teeven in Rutte II beduidend minder comfortabel is. Zeker drie beleidsthema’s kunnen zich de komende tijd gemakkelijk ontwikkelen tot splijtzwammen tussen VVD en PvdA.

1. Coffeeshopbeleid

Onder Rutte I presenteerde Opstelten tegen de wens van veel lokale bestuurders in de clubpas, beter bekend als de wietpas. Elke coffeeshop werd een besloten club; de verkoop van softdrugs was uitsluitend toegestaan aan leden die een clubpas konden tonen.

Tijdens de formatie moest Opstelten de pas laten vallen. Daarvoor in de plaats kwam de veel soepeler eis dat verkopen alleen is toegestaan aan klanten die kunnen aantonen dat ze over de Nederlandse nationaliteit beschikken. Handhavingsmaatregelen mogen gemeenten echter „gefaseerd” nemen, waarbij bovendien ruimte is voor „lokaal maatwerk”, zo staat in het regeerakkoord.

Het zijn met name PvdA-burgemeesters die wel raad weten met die vage formulering, zo bleek de afgelopen weken. Zo las PvdA-burgemeester Van der Laan (Amsterdam) in het regeerakkoord dat de verkoop van softdrugs aan buitenlandse toeristen mag doorgaan als de noodzaak om „lokaal maatwerk” te moeten voeren hem daartoe dwingt.

Zijn collega Crone (Leeuwarden) ging nog een stap verder: hij wil opnieuw laten onderzoeken of een proef met legale wietteelt in zijn stad mogelijk is. Het vergt minimaal flink wat verbale behendigheid om uit te leggen of dergelijke lokale PvdA-initiatieven in lijn zijn met het regeerakkoord.

2. Vreemdelingenbeleid

Het strafbaar stellen van illegaliteit lijkt een overwinning voor de VVD, omdat het een harde koers jegens uitgeprocedeerde vluchtelingen mogelijk lijkt te maken. Of dat ook zo is, moet vooral blijken als ook dit kabinet te maken krijgt met de tentenkampenproblematiek; uitgeprocedeerde asielzoekers die door een tijdelijk tentenkamp in te richten demonstreren tegen hun dreigende uitzetting.

Het kunnen oppakken van dergelijke demonstranten, waar het strafbaar stellen van illegaliteit voor was bedoeld, is, zo bleek ook de afgelopen week, bepaald niet de lijn van de PvdA. Sterker nog, inmiddels heeft de partij staatssecretaris Teeven bij wijze van schot voor de boeg al opgedragen uit te zoeken of zijn voorgangers het zogeheten buitenschuldcriterium, waarbij de uitzetting wordt opgeschort als de vreemdeling kan aantonen echt niet terug te kunnen, bijvoorbeeld omdat het land van herkomst weigert hem toe te laten, niet te terughoudend hebben toegepast.

Dat een Kamermeerderheid, de PvdA incluis, het kabinet de afgelopen week opdroeg vluchtelingen die aantoonbaar niet terugkunnen „menswaardig” op te vangen, maakt het er voor Teeven niet eenvoudiger op.

3. Detentiebeleid

Over schoten voor de boeg gesproken: vijf (!) PvdA-Kamerleden klommen woensdagavond in de pen om negen gepeperde vragen voor te leggen aan Teeven. Enkele uren daarvoor lekten via het tv-programma Nieuwsuur stukken uit waaruit blijkt dat het ministerie overweegt het detentiewezen te concentreren en de huidige gevangenissen in Groningen, Drenthe en Zeeland te sluiten. Opmerkelijk detail: de vijf stelden hun vragen, ondanks dat Teeven onmiddellijk na de onthulling een bezwerend persbericht liet uitgaan met als strekking dat hij zich pas komend voorjaar gaat buigen over de beoogde bezuinigingen. Mocht hij de in Nieuwsuur onthulde maatregel willen doorzetten, dan is hij gewaarschuwd: de PvdA voelt er weinig voor.