Werkt kunst helend of niet? Er zijn mensen die zeggen van wel.

Dat zijn de kunstenaars van het Beter Consortium. Ze hebben de afgelopen maanden meegewerkt aan een onderzoek naar de invloed van kunst op het herstel van patiënten. In Medisch Centrum Haaglanden kun je niet om hun werken heen. Door het hele ziekenhuis is een kunstroute te volgen die in de ogen van de makers gericht is op herstel. Bij de wachtruimte hangen een paar bruinvilten ‘longen’ aan de wand waarin varens en klimop in groeien. Een eindje verderop staat een torso van hout, vol naden en scheuren, bloedsporen en sleuven. Aan de wand in de gang is een roze sprookjeskasteel met prinsessen voor kleine meisjes getoverd. En in de lift word je met het kunstwerk ”Kop op” geconfronteerd dat aan het plafond is gemonteerd.

Tijdens de openingspresentatie van de kunstroute geeft Willem Geerlings, bestuursvoorzitter van het ziekenhuis in Den Haag, de aftrap. „Gemiddeld ligt een patiënt vijf dagen in het ziekenhuis. Komt er bezoek, dan hebben ze altijd dezelfde drie vragen: Heb je de dokter gezien, wat krijg je te eten en wanneer mag je weer naar huis? Het lijkt me heel spannend of er nu een nieuwe, interessantere vraag bij komt: Heb je dat kunstwerk in de hal gezien? Want kunst kan mensen raken, en emotie kan bijdragen aan het welbevinden van de patiënt.”

Werkt kunst helend of niet? Er zijn mensen die het niet zeker weten.

Rob Zwijnenberg, hoogleraar kunstgeschiedenis en geesteswetenschapper, is een van hen. „Gezondheid en kunstgenot hebben een belangrijke overeenkomst: je kunt ze geen van beide meten. Je kunt je gezond voelen, en toch een ziekte onder de leden hebben. Je kunt genieten van kunst, maar het is niet te meten hoe.”

In het onderzoek naar het effect van kunst wordt niet alleen met vragenlijsten gewerkt om te peilen of mensen zich beter voelen na het zien van kunst. Ook met meetapparatuur wordt getest of patiënten ontspannener zijn na het zien van een Mondriaan of een Picasso. De hoogleraar hekelt de gedachte dat met het aansluiten van sensoren en slangetjes duidelijk zou worden of kunst een positief effect heeft of niet. „Dat is echt de verbiologisering van ons leven. We denken dat een beter hartritme en een lage spierspanning gelijkstaat aan een positieve ervaring. Maar die meetresultaten zeggen niets over de inhoud van een ervaring. Moderne onderzoekers van het brein zijn vaak zeer reductionistisch ingesteld.”

Toch beschouwt Zwijnenberg het project als geslaagd. „Vroeger moest kunst gericht zijn op schoonheid. Deze kunstroute schept vragen. Ik vind het geweldig als kunst hier doet wat kunst moet doen: het kweken van ambiguïteit en verwarring.”

Werkt kunst helend of niet? Er zijn mensen die zeker weten van niet.

Die mensen staan in de lift van het ziekenhuis. Een jongeman stapt in op de derde verdieping, de hartbewaking. Hij draagt een Maxi-Cosi. De kunstroute is hem nog niet opgevallen, hoewel er 49 kunstwerken op de opvallendste plaatsen hangen. „Beter worden van kunst? Ze hebben natuurlijk het ziekenhuis gebruikt omdat ze niet weten waar ze die rommel anders moeten ophangen.” Een vrouw reageert: „Een kunstroute? Die kunstenaars zijn de weg kwijtgeraakt en in het ziekenhuis terechtgekomen.”

Het is een open deur om na deze boude opmerkingen te zeggen dat beter worden van kunst niet alleen afhankelijk is van een ”helend” kunstwerk. Een patiënt die net een vervelende of een schokkende uitslag heeft gehad zit niet te wachten op de opwekkende opmerking ”Kop op” in de lift. Een heer op leeftijd ziet waarschijnlijk liever het Laantje van Ruisdael dan een moderne installatie met emmers en ladders. Waar hebben zieke en gebrekkige mensen behoefte aan? Deze vraag lijkt maar bij weinig kunstenaars te zijn opgekomen tijdens hun creatieve proces. De kunstroute van het Beter Consortium voorziet vooral de liefhebbers van modern en minimalistisch werk in hun behoeften. Maar misschien is dat wel een logisch gevolg als niet schoonheid de leidraad is, maar verwarring en dubbelzinnigheid. Een betere onderzoeksvraag voor de kunstenaars van het Beter Consortium zou kunnen zijn: Worden liefhebbers van moderne en minimalistische kunst eerder beter in Medisch Centrum Haaglanden dan in een ander ziekenhuis? Dat kan nog eens een onderzoek worden, hoewel het niet mee zal vallen met de diagnostiek.