Opvallender kan bijna niet. Michal Taraga (30) vond een simpel flatje aan de Ulica Prosta, ofwel De Rechte Straat. De voormalige priester uit Wroclaw verdient tegenwoordig de kost als beveiliger op het vliegveld van de stad in het zuidwesten van Polen. Sinds kort geeft hij ook leiding aan stichting Od Szawla do Pawla (Van Saulus tot Paulus), die op zijn initiatief werd opgericht. De jonge organisatie wil een vangnet bieden voor Poolse geestelijken die uittreden.

Taraga weet uit ervaring wat dat betekent. Al tijdens zijn opleiding tot priester had hij vragen bij de rooms-katholieke leer. Als kapelaan in Milicz werd hij bovendien geconfronteerd met bedrog en geldzucht binnen de clerus. Toch schrok hij ervoor terug om zijn ambt neer te leggen. „Je raakt van het ene moment op het andere al je vastheid kwijt. Bij je familie hoef je niet aan te kloppen, inkomsten heb je niet meer.”

Op 29 augustus 2009 viel desondanks de beslissing. Met een koffertje vol kleding stond hij op straat. Dankzij de eerder uitgetreden priester Andrzej Burzynski uit Glogow vond hij onderdak bij Erika Hiler (75), lid van de vrije charismatische gemeente Wroclaw dla Jezusa (Wroclaw voor Jezus). Ze verschafte Taraga pro Deo kost en inwoning.

Verwarring

De aanvankelijke gemoedsrust maakte bij de uitgetreden priester al snel plaats voor twijfel. Wist hij het echt beter dan de paus en zijn kardinalen? In november 2009 keerde hij terug naar de Rooms-Katholieke Kerk en deed hij boete. Anderhalf jaar later trad hij opnieuw uit. Nu definitief.

Erika Heiler stelde zonder enig verwijt haar huis weer open. Ze kent van binnenuit de verwarring die kan toeslaan na het verlaten van de Rooms-Katholieke Kerk. „Ik heb er zelf vijftig jaar in gezeten. De eerste tijd na mijn vertrek kwam steeds de vraag op: Is het wel de wil van God?” Sinds ze daarvan overtuigd is, verlangt ze anderen die in twijfel verkeren te helpen. „Een valkuil na uittreding is dat je niet alleen van de Rooms-Katholieke Kerk, maar ook van rooms-katholieke mensen een afkeer krijgt. Ik heb de Heere gevraagd die weg te nemen en dat heeft Hij gedaan. Ik haat het systeem, de mensen heb ik lief.”

Vooral in het begin had ze eindeloze gesprekken met Michal. „Het deed me enorm veel pijn toen hij terugkeerde naar de Rooms-Katholieke Kerk. Toch ben ik niet met hem in discussie gegaan. Dat heeft in zo’n situatie geen zin. Ik heb alleen voor hem gebeden.”

Brede doelstelling

Na zijn tweede uittreding groeide bij Taraga de overtuiging dat er een Poolse stichting ter ondersteuning van uitgetreden priesters moest komen. Bij het aanvragen van erkenning profiteerde Od Szawla do Pawla van de ervaring die de Nederlandse stichting In de Rechte Straat eerder opdeed. De oprichting van een Poolse zusterorganisatie van IRS werd verhinderd door de overheid, die nauwe banden onderhoudt met de Rooms-Katholieke Kerk. Het werk van IRS in Polen werd vervolgens vanuit Nederland opgezet onder de naam Augustinus, met Pedro Snoeijer als veldwerker.

Gesprekken met Snoeijer waren voor de inmiddels gehuwde Taraga reden om een brede doelstelling te formuleren. Formeel biedt Van Saulus tot Paulus hulp aan „personen die maatschappelijk en sociaal zijn buitengesloten omdat ze uit een religieuze gemeenschap zijn getreden.” De tactische formulering bleek effectief. In mei 2012 kwam het bericht dat Od Szawla do Pawla door de overheid is erkend. Taraga is voorzitter. Zijn echtgenote Anna, in het dagelijks leven administratief medewerker, fungeert als penningmeester. Erika Hiler werd secretaris. Vicevoorzitter Jacek Jedrzejec (28), in het dagelijks leven makelaar, maakt het bestuur compleet. Alle vier behoren ze tot Wroclaw dla Jezusa, met pakweg 200 leden een van de grootste protestantse gemeenten in Polen.

Roeping

Jedrzejec heeft onder zijn vrienden twee ex-priesters en een uitgetreden monnik, die nu kleine protestantse gemeenten dienen. Zelf kreeg hij twijfels bij de pretenties van de in Polen oppermachtige Rooms-Katholieke Kerk door zijn betrokkenheid bij een charismatische vernieuwingsgroep binnen de parochie. „Daar ging ik voor het eerst de Bijbel lezen. Dan gaan langzaam je ogen open. Behoudende priesters zeggen niet voor niets dat charismatische vernieuwingsgroepen een tussenstation zijn naar de protestantse kerken.”

Od Szawla do Pawla wil er zijn voor uittredende geestelijken in heel Polen, ongeacht hun motieven om de Rooms-Katholieke Kerk de rug toe te keren. „We weten dat meer dan de helft uittreedt vanwege een vrouw. Anderen hebben een alcoholprobleem, maar onze insteek is dat al die mensen priester zijn geworden vanuit het verlangen om God te dienen. Word je verliefd of raak je aan de drank, dan geeft dat een geweldige innerlijke verwarring. Deze mensen voelen zich schuldig of zelfs verdoemd, omdat ze in zonde leven. Wij bieden hun weer hoop vanuit het Evangelie.”

Haatgevoelens tegen de Rooms-Katholieke Kerk wil de stichting voorkomen of zo mogelijk wegnemen. „Een bekende ex-priester stelt in het Poolse parlement voortdurend de seksuele schandalen binnen de Rooms-Katholieke Kerk aan de kaak. Dat is niet de lijn die wij kiezen. Het effect is dat je familie zich nog meer tegen je keert. En zo’n opstandige houding doet schade aan je roeping als christen.”

Opvang

De jonge stichting zoekt momenteel fondsen voor de aankoop van een pand in Wroclaw of omgeving. De bedoeling is het te gaan exploiteren als goedkoop hotel, waar zo nodig ook uitgetreden geestelijken kunnen worden ondergebracht. „Door de economische crisis liggen de prijzen momenteel historisch laag”, weet Jedrzejec uit eigen praktijk. „Voor uittredende priesters in andere delen van Polen willen we via lokale protestantse gemeenten een netwerk van opvangadressen realiseren.”

Ook arbeidsbemiddeling vraagt aandacht. „In maatschappelijk opzicht hebben priesters een gemakkelijk leven. Voor alles wordt gezorgd. Dat maakt hen na uittreding heel kwetsbaar. Buiten de kerk kunnen ze niets. Michal is begonnen als controleur in de tram, werk dat ver onder zijn niveau ligt.”

Boven aan de prioriteitenlijst staat het verbeteren van de inhoud en de vindbaarheid van de website. „Twijfels die je als priester hebt, deel je niet met collega’s”, verklaart Taraga. „Antwoorden op je vragen of adressen waar je na uittreding hulp kunt krijgen, zoek je via het anonieme internet.” Naast zijn werk als beveiliger volgt de ex-priester uit Wroclaw momenteel een opleiding voor sociaal-maatschappelijk hulpverlener. Docenten en medestudenten reageerden positief op zijn initiatief. „Ze erkennen dat er geen enkele organisatie was die zich over uitgetreden priesters ontfermt.” Dat biedt ook vanuit financiële optiek kansen. Jedrzejec hoopt Europese subsidiegelden aan te boren. „De Europese Unie heeft een behoorlijke pot voor ondersteuning van mensen die sociaal zijn buitengesloten. Onze doelstelling sluit daar naadloos bij aan.”

Dit is het tweede deel van een tweeluik over rooms-katholicisme in Polen. Het eerste deel verscheen op 26 oktober.

Barsten in het bolwerk

Van de 40 miljoen Polen is ruim 90 procent rooms-katholiek. Een groot deel gaat frequent of regelmatig ter kerke. Op elke twee priesters in Europa is er een van Poolse afkomst. Het merendeel dient een parochie in eigen land.

Naar schatting treden jaarlijks tussen de vijftig en de zeventig Poolse priesters en kloosterlingen uit, een kleine minderheid vanwege gewijzigde theologische inzichten. Het merendeel van de uittredingen is het gevolg van het niet langer kunnen dragen van de last van het celibaat.

Het Poolse opinieblad Newsweek publiceerde deze zomer twee spraakmakende artikelen waarin niet alleen uitgetreden priesters aan het woord kwamen, maar ook vrouwen die een relatie met een priester hadden. Volgens anonieme enquêtes overtreedt zo’n 65 procent van de Poolse priesters het celibaat. Voor het betalen van alimentatie ten behoeve van kinderen die uit de seksuele relaties voortkomen, kent de Rooms-Katholieke Kerk in Polen een apart fonds.

Dat deze feiten anno 2012 openlijk worden gepubliceerd en besproken, bewijst dat het Europese bolwerk van Rome scheuren gaat vertonen. Toch blijft uittreding vooral voor priesters op het Poolse platteland een zware beslissing. Hun hoge status verwisselen ze voor die van een paria.