„De wittebroodsweken van het lenteakkoord duurden tenminste nog een paar weken. Bij Paars –- één dag”, twitterde CU-Kamerlid Segers dinsdagavond, toen bleek dat de aanvankelijke euforie over de tentoongespreide daadkracht door VVD en PvdA in rap tempo aan het wegsmelten was vanwege de vergaande implicaties van het nieuwe zorgstelsel met daarin een inkomensafhankelijke zorgpremie plus eigen risico.

De vijf Kunduzpartijen (VVD, CDA, D66 GroenLinks en ChristenUnie) maakten eerder dit jaar iets soortgelijks mee toen zij de initiële roem over hun lef en durf om met straffe ingrepen de begroting voor 2013 te redden, zagen omslaan in vooral veel kritiek over hun plan om de reiskostenvergoeding van werknemers te gaan belasten (de forensentaks).

Met name de VVD zal veel woorden nodig hebben om uit te leggen dat de nieuwe zorgpremie, waardoor –afhankelijk van de exacte gezinssituatie– huishoudens met een inkomen van 68.000 euro straks maandelijks 128 tot 256 euro aan koopkracht verliezen, tóch een goed idee is.

VVD-prominent Wiegel maakte het zijn partij er dinsdagmorgen alvast niet gemakkelijker op door de effecten van de maat­regel „een gigantische nivelleringsoperatie” te noemen, die „misschien nog wel nivellerender is dan toen het kabinet-Den Uyl er zat.” De lastenstijging voor gezinnen noemde hij „buiten elke proportie.”

De afspraak tussen VVD en PvdA om „elkaar wat te gunnen” lijkt in het geval van de zorgpremie te leiden tot een systeem dat voor de VVD moeilijk verdedigbaar is. Zo wimpelde VVD-minister Schippers de inkomens­afhankelijke zorgpremie vorig jaar nog weg toen de SP-fractie die had voorgesteld.

Ook het CPB kraakt in zijn analyse van het regeerakkoord harde noten over de nieuwe premie. De operatie heeft volgens de rekenmeesters een negatief effect op het arbeidsaanbod, belemmert de in 2006 geïntensiveerde concurrentie tussen zorgverzekeraars en remt het kosten­bewustzijn bij burgers.

Het huidige systeem met zorgtoeslagen en een hoge nominale zorgpremie (het bedrag dat maandelijks aan de zorgverzekeraar wordt betaald) gaat flink op de schop. In feite wordt de zorgpremie per 2014 nagenoeg compleet gefiscaliseerd. Daardoor zakt de huidige nominale premie per volwassene weliswaar van gemiddeld 1280 euro per jaar naar 255 euro, maar daar staat een nieuwe inkomensafhankelijke premie tegenover van 11,1 procent van het inkomen.

Omdat die premie pas geldt voor inkomens boven de 19.400 euro (wettelijk minimumloon) en maximaal is bij een inkomen van 68.000 euro (twee keer modaal), zien alleenverdieners met een inkomen van 68.000 euro hun koopkracht het sterkst afnemen, ondanks de belastingvoordelen (hogere arbeidskorting, lager belastingtarief in de verlengde derde schijf) die Rutte en Samsom hier tegenover zetten.

Zo is een alleenverdiener met een inkomen van 68.000 euro zonder partner straks (zie graphic) maandelijks 450 euro aan zorgpremie kwijt, waardoor hij onder de streep een koopkrachtverlies lijdt van 256 euro. Kostwinners met datzelfde inkomen zien hun koopkracht wat minder terugvallen (met 128 per maand), doordat de niet-verdienende partner een lagere nominale zorgpremie gaat betalen. Voor alleenverdieners met een inkomen van circa 19.000 euro bedraagt de zorgpremie straks nog ongeveer 21,25 euro per maand, waardoor zij hun koopkracht met zo’n 100 euro per maand zien verbeteren.

De oppositiepartijen in de Tweede Kamer reageerden dinsdag en woensdag geschokt op de cijfers. CDA-leider Buma sprak van „een enorme aanslag voor gezinnen met een middeninkomen.” Volgens D66 wordt de belastingdruk „voor mensen met normale inkomens” door de maatregel „ wel heel hoog” waardoor „het niet meer loont om te werken. Dat is heel slecht voor de Nederlandse economie.”

Ook de SP is niet gelukkig met de invulling die VVD en CDA eraan gegeven hebben. Zo benadrukte SP-Kamerlid Leijten dinsdag dat gezinnen met een inkomen van 68.000 per jaar straks evenveel zorgpremie betalen als iemand die 300.000 per jaar verdient, waardoor de echt hoge inkomens volgens haar „buiten schot” blijven.

De felle kritiek van de oppositie roept de vraag op of VVD en PvdA in de Eerste Kamer, waar zij een Kamermeerderheid ontberen, voldoende steun zullen weten te verwerven bij de oppositie om hun plannen met de zorgpremie door het parlement te kunnen loodsen.

Volgens VVD-onderhandelaar en beoogd minister Blok zijn de premies voor de hogere inkomens inderdaad fors, maar staan er belastingverlagingen tegenover. PvdA-leider Samsom zei in een reactie dat de berekeningen die hij gezien heeft „niet kloppen”, maar dat „het eerlijk is dat je van mensen met meer geld iets meer vraagt dan van mensen met minder geld.”