Hoe moet ik mijn kind opvoeden?
Er zijn boeken in je kast die ontregelen. Als je ze uit de kast pakt en er even in kijkt, kun je zomaar verzeild raken in een meeslepend verhaal, waardoor je tijd en taken vergeet en door blijft lezen, over welk onderwerp het ook gaat. Tot deze categorie hoort in mijn boekenkast een oudgroen bandje, uitgegeven in 1963 door C. G. Callenbach in Nijkerk. Het is de twaalfde druk van een boek dat in allerlei wereldtalen het licht zag. Het is een soort krasexemplaar, want een broer en een zus en andere verwanten lazen het ook. Er staan strepen onder zinnen, er staan uitroep- en vraagtekens in de kantlijn. En uitroepen: Nee! Prachtig! Wat is dit voor onzin?! Grappig. Wat is waarheid?
Voorin staat een fullcolour reproductie van een negentiende-eeuws schilderij: ”The awakening conscience”, van William Holman Hunt – een jonge dame bij een jonge man op schoot. Kennelijk hebben beiden samen muziek gemaakt achter de piano. Wat heeft die plaat te bekenen? Waarom kijkt de vrouw zo verbijsterd? Ook verderop in het boek kom je allerlei opvallende illustraties tegen: de kinderen van de dominee omstreeks 1800. De vraag naar de geboorte. De speeltuin.
Waarover gaat dit groene boek? De titels van hoofdstukken en tussenkopjes geven een richting aan. Ik lees over een verdwenen gemoedsrust, over een idylle die in de twintigste eeuw werd verstoord, over „modern onvermogen” en een psycholoog die antwoorden geeft. Antwoorden op allerlei vragen: Hoe moet ik mijn kind opvoeden? Hoe ga ik met mijn man of vrouw om? Hoe weet je als werkgever welke van de twintig sollicitanten geschikt is? Hoe vind je een geschikt beroep?
Levensvragen – maar die zijn toch van alle tijden?
Niet dus, blijkt uit het vervolg van het betoog. Want anders dan vroeger weten wij het nu niet meer, schrijft de auteur. En zijn vraag is: Wat is er met ons gebeurd dat we het niet meer weten? Het groene boek beschrijft hoe mensen veranderen, hoe ze anders zijn gaan denken en voelen en waarnemen. Hoe ze zich anders zijn gaan gedragen. Vandaar de merkwaardige titel: ”Metabletica, of leer der veranderingen.”
In zijn woonplaats Gorinchem overleed onlangs de auteur, prof. dr. Jan Hendrik van den Berg, op de leeftijd van 98 jaar. Hij liet een indrukwekkend oeuvre van meer dan 200 publicaties na. Het overlijden van deze psychiater en cultuurcriticus ging in Nederland vrijwel onopgemerkt voorbij. Het onthult iets over de huidige samenleving, die kennelijk geen raad meer weet met denkers van dit formaat.
Maar Van den Berg heeft met zijn markante persoonlijkheid, eruditie en internationale reputatie generaties studenten gevormd. Een aardige herinnering werd op de website van het RD geplaatst door oud-student Henk Burggraaff uit Zaltbommel. Hij noemt Van den Berg „een voortreffelijk docent met soms verwerpelijke ideeën, bijvoorbeeld over de gekleurde/zwarte medemens. Dit neemt niet weg dat ik ontzettend veel van hem geleerd heb.”
Burggraaff illustreert dit met een college uit de jaren zeventig van de vorige eeuw. „Het is warm en propvol in de benauwde collegezaal. De ramen staan wijd open. Van de Berg geeft college. Een bij vliegt binnen en zoemt over onze hoofden. Van de Berg legt het college stil en spreekt plechtmatig: „Kijk, mijne dames en heren, het voorjaar!” Sinds die tijd weet ik wat een fenomenologische beschrijving betekent.”
Aanstekelijk vond ik Van den Bergs gevoeligheid voor stilte en mystiek, die hij vooral in de Rooms-Katholieke Kerk vond. In een interview bij zijn negentigste verjaardag in 2004 zei hij daarover: „In de rooms-katholieke eredienst gaat het vooral om de liturgie, het gezang, het gregoriaans. Daar houd ik erg van, al sinds mijn jeugd. Mijn vader vroeg mij eens: Wil je de stilte horen? Ik dacht: Dat moet wel interessant zijn. Hij nam me toen mee naar het klooster Diepenveen, in de buurt van Deventer. Nou, dat was een inslaande ervaring, ik stond aan de grond genageld.”
Reageren? beeldenstorm@refdag.nl
