Als aanhangers van Viktor Janoekovitsj bevindt het ondernemersechtpaar Oleg en Irina Ippolitova zich op vijandelijk terrein. Ze staan op een beurs in Kiev, de liberale hoofdstad waar de inwoners weinig moeten hebben van de president die een Sovjetaureool om zich heen heeft hangen. Dit in tegenstelling tot het gebied waar de Ippolitova’s vandaan komen, de Krim, het zuidelijke schiereiland. Een Janoekovitsjbolwerk.

Oleg (51) en Irina (49) hebben in het centrum van Kiev hun speelgoeddieren uitgestald op een tentoonstelling met de honderd mooiste producten uit alle windstreken van het land. De geur van worsten bereikt de neusgaten, wijn en cognac staan op toonbanken en er worden kogelvaste deuren aangeprezen. Met hun speelgoedolifanten, -beren en -apen hebben Oleg en Irina de reis naar Kiev afgelegd vanuit Jevpatorija. Hier zullen ze morgen stemmen; op de Partij van de Regio’s van Janoekovitsj.

Over hun keuze twijfelen ze niet. In februari 2010 trad Janoekovitsj aan als president. Zijn beleid stemt het echtpaar tot tevredenheid. Oleg, met zijn rode overhemd en zwarte stropdas, somt alles op: nieuwe wegen, ziekenhuizen en speelpleinen. „Dat kon de vorige regering niet. Die praatte alleen maar. Janoekovitsj doet wat hij zegt.”

Janoekovitsj en zijn partij draaien aan de knoppen in Oekraïne. Hij loste twee jaar geleden Viktor Joesjtsjenko af. In 2004 voorkwam de Oranjerevolutie dat Janoekovitsj toen al aan de macht kwam. Hij sloeg terug bij de presidentsverkiezingen van 2010. Gedragen door zijn vaste achterban in het oosten, waar hij vandaan komt, en het zuiden. In het parlement heeft de Partij van de Regio’s de meeste zetels. Zij gaat in de peilingen aan kop.

Op een tafel naast Oleg staan twee prijzen die hij voor zijn speelgoedbeesten heeft ontvangen. Onder Janoekovitsj krijgt het bedrijf de kans te floreren, zegt Irina. Ze neemt het gesprek van haar man over. „Er is een programma waarin werklozen onze speelgoedbeesten maken. De overheid betaalt hen.”

Oleg vult aan: „Onder de vorige regering was deze regel er ook, maar verdween het geld in de zakken van politici. Met Janoekovitsj wordt dit wel uitgevoerd.”

Leiband

Janoekovitsj kreeg de afgelopen twee jaar het verwijt een autoritair regime te voeren. De media lopen aan de leiband van de overheid en oligarchen. Oppositieleider en heldin van de Oranjerevolutie Joelia Timo­sjenko belandde vorig jaar voor zeven jaar in de gevangenis.

Ze zou zich schuldig hebben gemaakt aan machtsmisbruik bij het sluiten van een gasakkoord met Rusland, waardoor Oekraïne een te hoge prijs betaalt voor Russisch gas. De economie lijdt eronder. Vanuit Timosjenko’s kamp heet het dat Janoekovitsj eropuit is zich te ontdoen van zijn grootste concurrent.

Terwijl haar man klanten helpt, vertelt Irina dat ze geen moeite heeft met de stijl van Janoekovitsj. „Hij is een autoritair leider. Dat past bij Oekraïne. Wat hebben we aan een slap iemand die geen beslissingen neemt? Ik ben blij dat Timo­sjenko in de gevangenis zit. Ze bracht meer schade toe dan dat ze goeddeed. Ze heeft ervoor gezorgd dat Oekraïne te veel betaalt voor Russisch gas. Zelf krijgt ze een deel van de opbrengsten. Op de Krim hebben we genoeg zon voor zonne-energie, maar het gebruik daarvan heeft ze als premier altijd tegengehouden.” Oleg komt terug en zegt dat hij Timosjenko op elk tv-kanaal ziet. „Veel meer dan Janoekovitsj.”

Oekraïne probeert zich te ontdoen van de knellende gasprijs. Maandag bezocht Janoekovitsj de Russische president Vladimir Poetin. Moskou wil de prijs best verlagen, maar heeft daar een voorwaarde aan verbonden. Dan moet Oekraïne lid worden van de douane-unie met Rusland, Wit-Rusland en Kazachstan, een project van Poetin.

Janoekovitsj gaat daar niet op in. Gelijk heeft hij, meent Irina. „Met Russen moet je geen zakendoen. Ze zijn onbetrouwbaar en corrupt. Rusland komt naar je datsja (buitenhuisje, FA), rust uit en neemt alle tomaten en aardappelen mee zonder te betalen.”

Oligarchen

Aan de keukentafel van het Oekraïense centrum voor Onafhankelijk Politiek Onderzoek in Kiev merkt ook analist Joelia Tisjtsjenko (39) op dat Janoekovitsj afstand houdt tot Moskou. „Rusland heeft imperialistische ambities. Als Janoekovitsj zich aansluit, verliest hij macht. De Oekraïense oligarchen hebben niets te zoeken op de Russische markt. Daar maken ze geen kans, maar de Russen kunnen wel hun slag slaan in Oekraïne.”

Janoekovitsj en de oligarchen gaan hand in hand, wordt dikwijls beweerd. Ze leveren het grote geld aan Janoekovitsj en zijn partij en behouden daarom invloed. Maar volgens Tisjtsjenko overschat je hiermee de oligarchen. „Natuurlijk spelen ze een rol. Maar Janoekovitsj heeft de macht naar zijn familie toe getrokken. Daaromheen zitten hun vrienden. In de financiële wereld. In de industrie. Ze zijn uit op geld. Zijn zoon behoort tot de rijksten van het land. Onder de familie komen de oligarchen.”

Tisjtsjenko meent dat Janoekovitsj de zaak-Timosjenko heeft gebruikt als een waarschuwing aan de oligarchen. „Als je niet uitkijkt, gebeurt hetzelfde met jou, zo luidt de boodschap. Natuurlijk heeft hij ook een politieke tegenstander weggewerkt. Met Timosjenko was de oppositie een samengebalde vuist. Nu zie je dat ze rond de verkiezingen verdeeld is.”

Leren jas

In een buitenwijk van Kiev zit de 46-jarige Oleg Savitski aan het eind van de dag in een café achter zijn iPad te werken. De muziek dreunt door de vierkante ruimte. Buiten verschijnen de lichtjes in de ontelbare flatgebouwen. „In dit café kom je de gewone Oekraïner niet tegen. Daarvoor is het veel te duur”, zegt Savitski, terwijl hij zijn zwarte leren jas aanhoudt.

Net als de Ippolitova’s is Savitski ondernemer, een timmerman. Hij lijdt onder het tijdperk-Janoekovitsj. Hij maakt deuren, maar heeft zijn klandizie in de afgelopen twee jaar zien afnemen. „Tegenwoordig moet je vergunningen hebben om aan de slag te kunnen. Je moet laten zien dat je over een boekhouder beschikt. Die heb ik niet. Ik ben zelfstandig. Hierdoor krijgen alleen grote bedrijven de kans om bijvoorbeeld winkelcentra van deuren te voorzien. Janoekovitsj is hier schuldig aan. Alles gebeurt onder zijn macht. Hij is alleen geïnteresseerd in het geld van grote bedrijven. Dat is de reden dat ik op de partij van Timosjenko stem. Die heeft wel aandacht voor het midden- en kleinbedrijf.”

Onderwerpen als de zaak-Timosjenko en de omstreden taalwet (waarbij naast het Oekraïens ook andere talen, zoals het Russisch, op overheidsniveau een officiële voertaal is geworden) houden de bevolking niet bezig, zegt Savitski. „Ik merk het aan mijn vrienden. We hebben onze eigen problemen. Het gemiddelde salaris ligt in Kiev op 350 euro. Ik ben voor gas, elektriciteit en water per maand 150 euro kwijt. Onder Janoekovitsj is dat twee keer duurder geworden. Het energiebedrijf in Kiev heeft een monopoliepositie. Janoekovitsj laat geen concurrentie toe. Als er morgen een visumvrij regime komt naar bijvoorbeeld Canada, staat er een rij voor de loketten. In zo’n corrupt land kun je niet leven. In Oekraïne heb je geen perspectieven.”

Politiek analist Joelia Tisjtsjenko verwacht dat Janoekovitsj zijn autoritaire macht voortzet. „Soms meer, soms minder. Een dictator wordt hij niet. Oekraïne heeft niet zo’n traditie. De oligarchen zullen altijd een rol spelen en we hebben een burgermaatschappij die van zich laat horen. Dat is al eerder gebeurd.”

De nieuwe generatie politici

Stoer afgebeeld in een harnas als Jeanne d’Arc prijkt ze op de voorpagina van haar campagnekrant. Tatjana Montjan moet lachen om de vergelijking. „Maar ze klopt niet. Ik gebruik geen zwaarden, maar woorden.”

Montjan (40) is onafhankelijk kandidaat in een kiesdistrict in een buitenwijk van Kiev. Ze neemt het op voor het eigendomsrecht van de burgers. Met succes, zegt ze in haar hoofdkwartier onder in een flat. „Op de binnenplaats wilde een projectontwikkelaar een gebouw met twaalf verdiepingen plaatsen. Door protesten met de omwonenden hebben we dat voorkomen.”

Montjan is de stem van het volk en die krijgt deze parlementsverkiezingen een kans dankzij een nieuw systeem. De helft van het parlement, 225 zetels, wordt gekozen via stemmen op de partijlijst. De andere helft wordt per district gekozen. De districtskandidaat met de meeste stemmen komt in het parlement. „De nieuwe opzet is bedoeld voor de Partij van de Regio’s, zodat ze regeringsgezinde kandidaten naar haar kant kan halen, maar biedt ook kansen voor onafhankelijke politici.”

Igor Loetsenko (33) heeft het over de ultranieuwe generatie: politici uit het maatschappelijk middenveld. Hij zet zich in voor het behoud van het oude Kiev. Maar hij voelde zich beperkt in zijn mogelijkheden, vertelt hij op luide toon in een lunchroom. „Als je echt iets wilt bereiken, moet je geld hebben en dus in de politiek gaan. Dan nemen de mensen je serieus.”

Hij voerde campagne voor een zetel in het parlement, maar stopte. „Ik ben tegen de Partij van de Regio’s. Samen met twee andere oppositiekandidaten behalen we 30 procent. Het beste is als er dan één overblijft die het opneemt tegen de Partij van de Regio’s. Daarom heb ik me teruggetrokken. Ik richt me op de verkiezingen van het parlement van Kiev volgend jaar. Dan kan ik eerst daar een politieke kracht worden.”

Genoeg trucs om verkiezingen te vervalsen

Bij verkiezingen in Oekraïne valt al snel het woord fraude. Ook nu weer. De oppositie rept van een oneerlijke strijd en internationale verkiezingswaarnemers hebben vooraf al een klachtenlijst.

Ja, hij voelt de druk van de autoriteiten, zegt Vitali Klitsjko op een persconferentie. Klitsjko, wereldkampioen zwaargewicht boksen, is het politieke pad ingeslagen. Hij doet het verrassend goed in de peilingen. Zijn partij Oedar kan de tweede of de derde van het land worden. „Als ik een stad bezoek en de menigte op een plein wil toespreken dan is dat plein opeens bezet of wordt er gebouwd. In de media krijgen we geen kans.”

Er zijn meerdere fraudetrucs, blijkt uit veldwerk van Canadese internationale waarnemers. De Partij van de Regio’s, de partij van de macht, van president Viktor Janoekovitsj zet de autoriteiten in ten gunste van haar kandidaten en de partij. Ook maken proregeringskandidaten zich schuldig aan het omkopen van kiezers.

De bevolking heeft weinig vertrouwen in eerlijke verkiezingen. Volgens een landelijk onderzoek onder ruim 2000 Oekraïeners gelooft slechts 8,8 procent in verkiezingen zonder fraude; 34,2 procent denkt dat er overtredingen zullen plaatsvinden, maar dat die de uitslag niet beïnvloeden; 31,1 procent gelooft dat de uitslag kan worden vervalst. Van de ondervraagden is 15,9 procent daarvan overtuigd.

De regering heeft beloofd er alles aan te doen om de verkiezingen eerlijk te laten verlopen. Premier en voorzitter van de Partij van de Regio’s Mikola Azarov ontkent dat zijn partij de autoriteiten gebruikt. Videocamera’s controleren de stembureaus. Bijna 3800 internationale waarnemers houden de stembusgang in de gaten. Begin deze maand zei Azarov: „Het land staat voor een grote test, de verkiezingen. We zullen alles doen om die democratisch en vrij te houden in volledige overeenstemming met de normen.”