Miroslav Volf, de auteur van ”Allah. Het antwoord van een christen”, neemt er de ruimte voor om te betogen dat christenen en moslims dezelfde God aanbidden.

Op dit moment is Volf hoogleraar theologie aan de Yale Divinity School in de Verenigde Staten, maar zijn geboorteland is het voormalige Joegoslavië. Als er één land verscheurd is vanwege de strijd tussen christenen en moslims, dan is het dat land wel. Tegen die achtergrond is het te begrijpen dat Volf, hoewel zelf niet geboren in de streek waar de strijd het hevigst was, er veel aan gelegen is om christenen en moslims met elkaar in vreedzame dialoog te brengen.

Hij meent dat de aanpak die de meeste kans van slagen daartoe heeft, is om beide partijen ervan te overtuigen dat ze hun diepste drijfveer gemeenschappelijk hebben, namelijk het dienen van dezelfde God. Op zich is het een niet onredelijke aanname dat die overtuiging het vrijwel onmogelijk zou moeten maken dat christenen en moslims elkaar naar het leven zouden staan.

Ik zie echter twee bezwaren. In de eerste plaats is het ook heel goed mogelijk dat aanhangers van verschillende religies zonder dat ze geloven dezelfde God te dienen, elkaar niet naar het leven staan. De Bijbel leert in elk geval dat tot de wederkomst van Christus kaf en koren samen moeten opgroeien. De moslim moet niet uitgeroeid worden, maar met de boodschap van het Evangelie van Jezus Christus worden benaderd in de hoop dat hij of zij zich tot de ware God zal bekeren.

Niet waar

Een tweede, nog belangrijker bezwaar tegen Volfs aanpak is dat de poging om een vreedzame dialoog te stimuleren op basis van het idee dat christenen en moslims hun diepste overtuiging delen nooit vruchtbaar kan zijn als dat niet waar is. Op dat punt heeft het boek mij niet kunnen overtuigen. Volf doet zijn uiterste best om zo veel mogelijk gemeenschappelijkheden naar voren te halen, maar hij loopt met een boog om het breekpunt heen: de persoon en het werk van Jezus Christus.

De kern van Volfs argumentatie is dat de moslims een verkeerd idee hebben van wat het betekent dat God een Drie-enig God is. Zij menen dat christenen daarmee geloven in drie goden. Volgens Volf hebben christenen zelf daar ook niet altijd het juiste zicht op. Hij probeert te laten zien dat christenen en moslims wel kunnen verschillen in hun visie op de eigenschappen van God, maar toch hetzelfde beeld hebben van Zijn Wezen. Maar als de Drie-eenheid behoort tot Gods eigenschappen, wat is dan nog Zijn Wezen? Wezen van God, eigenschappen van God en onze godsbeelden lopen bij Volf regelmatig op een verwarrende manier door elkaar.

Ook loopt hij heen om de vraag wat nodig is voor ”hetzelfde zijn”. In de filosofie is er al heel wat geworsteld met de vraag wat ”identiteit” betekent. Op dit moment heb ik waarschijnlijk geen enkele cel in mijn lichaam meer die ik had bij mijn geboorte. Toch ben ik dezelfde persoon gebleven. Een eeneiige tweeling kan tot in elk detail dezelfde eigenschappen hebben, maar toch zijn ze niet dezelfde persoon. Kortom: wat het zou betekenen dat de God van de Bijbel en Allah dezelfde zouden zijn, is helemaal niet zo eenvoudig.

Volfs beroep op Nicolaas van Cusa, de Duitse theoloog die in de vijftiende eeuw al de dialoog tussen christenen en moslims voorstond, maakt het er ook niet helderder op. Deze bisschop neigde immers sterk naar pantheïsme en dat lijkt mij geen goede basis voor een heldere visie op de identiteit van God.

Maar het belangrijkste is dat Volf onbesproken laat is dat christenen en moslims fundamenteel van elkaar verschillen als het gaat om de rol van God met betrekking tot onze eindbestemming. De God van de Bijbel heeft Zijn eigen Zoon gegeven om de mens met Zichzelf te verzoenen. Allah staat daar oneindig ver van af. Hij schept en onderhoudt wel de condities waaronder mensen hem kunnen dienen en behouden worden, maar zelf komt hij geen stap dichterbij. Wat mij betreft maakt dat alleen hem al tot een principieel andere god dan de God en Vader van Jezus Christus.

Antwoord

Zeker, als het gaat om schepping en onderhouding vertonen de beschrijvingen van God in de Bijbel en van Allah in de Koran allerlei overeenkomsten. Maar daarmee houdt het dan ook op. Het enige juiste christelijke antwoord op Allah is dat wij hem niet op één lijn kunnen stellen met de God van de Bijbel. De dialoog tussen christenen en moslims is met die constatering meer gediend dan met het betoog van Volf.

Boekgegevens

”Allah. Het antwoord van een christen”, Miroslav Volf;
uitg. Van Wijnen, Franeker, 2012; ISBN 978 90 519 4419 8; 328 blz.; € 24,95.