Niet alleen de Russen, maar ook de Amerikanen verleggen hun interesse van Europa naar Zuidoost-Azië. Waarom heeft Europa afgedaan, en wat maakt de regio Zuidoost-Azië zo aantrekkelijk?

Europa

Het centrale thema in Europa lijkt op dit moment verdeeldheid; verdeeldheid over de financiële crisis en over de toekomst van de Europese Unie. Sommige staten willen meer macht overhevelen naar Brussel, andere juist minder. Ondertussen brokkelt de EU af. Er ontstaat een kloof tussen de noodlijdende zuidelijke landen die er een potje van hebben gemaakt, en de economisch degelijke noordelijke landen. Zo bezien is de EU een weinig aantrekkelijke partner voor Washington of Moskou.

Daar komt bij dat de lidstaten van de Europese Unie blijven doorgaan met korten op hun defensieapparaat. Amerika is het meer dan zat om de veiligheid te garanderen van landen die voor een dubbeltje op de eerste rang willen zitten.

Bij Rusland zit de pijn onder meer in het Europese energie­beleid. Europa streeft naar verminderde energieafhankelijkheid van Moskou. Daarom is de 
EU bezig met de aanleg van alternatieve gaspijpleidingen vanuit de Zuid-Kaukasus en Centraal-Azië naar Europa. Dat bevalt Moskou niet, evenmin als het onderzoek dat de Europese Commissie recentelijk is gestart naar de monopolistische praktijken van de Russische energiegigant Gazprom.

Ook de Europese kritiek op de Russische verkiezingen en mensen­rechtensituatie zijn Moskou een doorn in het oog. Dat alles nodigt uit tot een blik naar het Oosten.

Koersverlegging

Zowel de VS als Rusland verleggen hun economische en politiek-militaire focus naar Zuidoost-Azië. Zo zijn beide staten toegetreden tot diverse overlegfora van de 
Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties (Asean). Deze organisatie heeft onder meer de ontwikkelingen op het gebied van de veiligheid in de regio Azië/Stille Oceaan op de agenda staan.

Zuidoost-Azië is booming. De regio kent een forse economische groei. Landen als China en India ontwikkelen zich tot politieke, economische en militaire zwaar­gewichten.

De Amerikaanse president Obama is zich daar terdege van bewust. Begin dit jaar maakte hij bekend Amerikaanse troepen uit Europa te zullen terugtrekken. De militaire presentie van Amerika in Azië wordt daarentegen versterkt. Deze koersverlegging werd onderstreept door een rondreis van de Amerikaanse minister van Defensie, Panetta, door Zuidoost-Azië.

Daar waar Europa voortdurend bezuinigt op defensie, onderscheiden New Delhi en Peking, maar ook andere landen in Azië, zich door stijgende defensiebudgetten en flinke aankopen van wapens, vooral van Russische makelij. Niet alleen het economische, maar ook het militaire potentieel neemt dus toe. Daarmee groeien overigens ook de spanningen in de regio, zoals momenteel tussen China en Japan om het bezit van enkele onbewoonde eilanden.

Voor Rusland biedt de regio meer. Behalve dat het er goed zakendoen is, heeft Zuidoost-Azië ook het voordeel dat er niet wordt gezeurd over mensenrechten. Veel Aziatische landen zijn geen toonbeelden van democratie.

Taboe

Russische veiligheidsdocumenten van de afgelopen jaren geven onmiskenbaar blijk van de geïntensiveerde aandacht voor Zuidoost-Azië, voor India en China in het bijzonder. Maar daarbij gaat het om extern beleid. Vaak doet opgeld dat het buitenlands beleid het gevolg is van binnenlands beleid. Dat is ook hier het geval. De Russische provincie Verre Oosten 
lijkt zich los te maken van Moskou. De regionale autoriteiten richten zich niet langer op het Kremlin, maar op landen in de regio, zoals Japan, China en Zuid-Korea, omdat dat economisch gewin brengt.

Bovendien loopt deze Russische regio, met slechts zo’n 7 miljoen Russen, leeg. Een leegte die Peking doelgericht lijkt op te vullen met honderdduizenden Chinezen die illegaal de grens overkomen en zich blijvend in de Russische 
provincie vestigen. Als China 
deze regio geleidelijk aan en dus zonder geweld overneemt, lost 
dat twee problemen op: over­bevolking en de groeiende behoefte aan (het daar aanwezige) olie en gas.

Moskou beschouwt de relatie met China als een strategisch partnerschap. Dat China zich wel eens zou kunnen ontwikkelen als een bedreiging –China is zijn leger hard aan het versterken. Zo is onlangs het eerste Chinese vliegdekschip in gebruik genomen– is een taboe. Er mag niet over worden gesproken.

Moskou neemt intussen wel maatregelen. De laatste jaren investeert het Kremlin veel in de provincie Verre Oosten om zowel de bevolkingsdaling als de Chinese ‘overname’ te keren. Zo bezien komt de koerswijziging van Moskou niet alleen voort uit winstbejag. Ze is ook een instrument om zich te wapenen tegen de groeiende Chinese invloed in de Zuidoost-Aziatische regio, en in de Russische provincie Verre Oosten in het bijzonder.

Vanuit dat perspectief bezien is de EU met haar ‘gezeur’ over mensenrechten wellicht toch een minder bedreigende partner dan China.

De auteur is publicist internationale veiligheid en is als Ruslandkundige verbonden aan het Instituut Clingendael en de Rijksuniversiteit Groningen. 
Reageren? goedbekeken@refdag.nl