Dat stelde prof. dr. G. H. van Kooten, decaan van de faculteit godgeleerdheid en godsdienstwetenschap van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) maandagmiddag in de Groningse Martinikerk. Daar ontving de anglicaanse oud-aartsbisschop een eredoctoraat.

Prof. Van Kooten karakteriseerde de geestelijke als iemand die vrede arrangeert in een gebroken wereld. Hij roemde ook Tutu’s inspanningen voor verbetering van gezondheidszorg en bevordering van leiderschap in de wereld. „Er zijn zoveel noemenswaardige aspecten en activiteiten in uw lange, illustere carrière, dat het moeilijk is om één of twee daarvan te focussen.”

Tutu was voorzitter van de Waarheids- en Verzoeningscommissie, die na het einde van de apartheid in Zuid-Afrika als doel had om de verschillende bevolkingsgroepen in vrede met elkaar te laten leven. De commissie legde de nadruk op christelijke bewogenheid, aldus prof. Van Kooten. „U schreef dat theologie de commissie hielp om te herkennen dat we een moreel universum bewonen, dat goed en kwaad realiteit zijn en dat ze ertoe doen.” De conclusie van Tutu is dat het kwaad en onrecht niet het laatste woord kunnen hebben, omdat de mens beelddrager is van God. Dat betekent dat ieder mens geroepen is om dat beeld uit te dragen, aldus prof. Van Kooten.

De Waarheids- en Verzoeningscommissie zocht, aldus prof. Van Kooten, een middenweg tussen een tribunaal als dat van Neurenberg na de Tweede Wereldoorlog en algemene amnestie. „Die derde weg, zoals de Waarheids- en Verzoeningscommissie die aanbood, was het verlenen van amnestie aan individuele personen, nadat ze persoonlijk hiervoor een aanvraag hadden ingediend, in ruil voor volledige openheid over de misdaad waarvoor om amnestie werd verzocht.” In het werk van Tutu is een sterke nadruk zichtbaar op de relatie tussen religie en cultuur. Dat thema krijgt ook bovengemiddelde aandacht op de Groningse faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap, aldus prof. Van Kooten.

De decaan schetste het contrast tussen het westerse verlichtingsdenken en het door de Afrikaanse filosofie van ubuntu beïnvloede gedachtegoed van Tutu. Ondanks dat de menselijke waardigheid wordt aangetast en „gerestaureerd” moet worden door vergeven, belijden en verzoening, is daarin de notie dat onze menselijkheid onlosmakelijk verbonden is met de menselijkheid van anderen. „U stelde: „Een persoon is een persoonlijkheid door andere personen.” Dat is iets anders dan: „Ik denk, dus ik besta.” Het is meer: „Ik ben een mens omdat ik ergens bij hoor, aan meedoe en in deel.” Zo iemand hoort tot een groter geheel en is minder mens als anderen worden vernederd of gekleineerd, wanneer anderen gemarteld of onderdrukt worden of worden behandeld alsof ze minder zijn dan wie ze zijn.”

Tutu’s theologie vormt „een indrukwekkende combinatie van religie en cultuur”, aldus prof. Van Kooten. „Daarmee droeg u bij aan het herstel van de Zuid-Afrikaanse samenleving, het helen van breuken, het weer in balans brengen van onevenwichtigheden en het maken van een einde aan de dehumanisering van zowel daders als slachtoffers. Dat gedachtegoed kreeg een plaats in het wereldwijde werk van het Desmond Tutu Peace Centre.”

Voor een samenleving waarin de diversiteit in de bevolking onder druk staat, kan het gedachtegoed van Tutu inspirerend werken, concludeerde prof. Van Kooten. Hij noemde daarbij als voorbeeld de doordenking van culturele en religieuze pluriformiteit, conflicten tussen sociale groepen en sociale systemen, zoals wetenschap, de wet en politiek, duurzaamheid en conflictbeheersing, insluiting en uitsluiting en uitdagingen voor de overheid vanwege conflicterende rechten, zoals vrijheid van meningsuiting ten opzichte van vrijheid van godsdienst. „Zoals u zei: sociale harmonie is voor ons het grootste goed. Al het andere moet vermeden worden, als ware het een plaag.”

Het vorige week geopende Centrum voor Religie, Conflict en het Publieke Domein in Groningen laat zich inspireren door het werk van Tutu, aldus prof. Van Kooten. „Zoals uw werk heeft laten zien kan religie, in plaats van de oorzaak te zijn van een conflict, ook bijdragen aan het oplossen van conflicten en het ontstaan van een duurzame samenleving.”

Het bestuderen van de combinatie van historische kennis, van het recht, van religie, van theologie en sociale en politieke wetenschappen, zorgt ervoor dat religie daar niet als irrelevant wordt wegzet. Prof. Van Kooten haalde de directeur van het centrum, Erin Wilson, aan, die pleit voor meer zelfreflectie als het gaat om de invloed van religie op de westerse samenleving.

De grote uitdaging voor het postchristelijke, seculiere Europa, is deze potentie in religie te erkennen, aldus prof. Van Kooten. Hij bestreed onder meer het gedachtegoed van de rechtsgeleerde en filosoof Paul Cliteur, die stelt dat een seculiere blik op het leven en de politiek de oplossing is voor religieus geweld. Dat leidt, aldus prof. Van Kooten, tot uitwassen zoals in Den Haag, waar kerken niet meer als stembureau gebruikt worden. „Een opmerkelijk contrast met Zuid-Afrika, waar de Waarheids- en Verzoeningscommissie samenkwam in gemeentehuizen, buurthuizen en in het bijzonder in kerken. „Waar u zich ongehinderd door politieke motieven verbond aan uw passie om te vechten voor gerechtigheid en vrijheid. U schreef: „We werden aangevuurd door ons Bijbelse geloof. De Bijbel bleek juist in een situatie van ongerechtigheid en onderdrukking het instrument te zijn om alles omver te werpen. En wij waren er juist bij betrokken omdat we geestelijken waren en geen politici.”

Druk reisschema voor 80-jarige

Het ontvangen van een eredoctoraat in Groningen is een van de hoogtepunten tijdens de reis die de Zuid-Afrikaanse oud-aartsbisschop Tutu (80) door Nederland maakt.

Zaterdag kreeg hij uit handen van de Overijsselse commissaris der Koningin Bijleveld-Schouten de versierselen die behoren bij de onderscheiding commandeur in de Orde van Oranje-Nassau.

De anglicaanse geestelijke kwam vorige week dinsdag aan op Schiphol. Woensdag reikte hij in Den Haag de Kindervredesprijs uit. Donderdag stond College Tour op het programma, een televisie-interview in een zaal met studenten, waarbij Tutu uitgebreid aan de tand werd gevoeld. Vrijdag leidde Tutu een interreligieuze samenkomst in de Lebuïnuskerk in Deventer. Zaterdag was hij het middelpunt van een benefietgala in Deventer en zondag bezocht hij een voetbalwedstrijd in Enschede. Daarbij benoemde de voetbalclub FC Twente hem tot erelid.

Dinsdag onthult Tutu samen met premier Rutte in Den Haag een standbeeld van Nelson Mandela.