ESM staat voor Europees Stabiliteits Mechanisme. Het is een noodfonds dat leningen verstrekt aan in financiële moeilijkheden geraakte eurolanden. Het fonds had het tijdelijke vangnet EFSF (Europese Financiële Stabiliteits Faciliteit) per 1 juli moeten vervangen, maar door de ontwikkelingen in Duitsland is er vertraging opgetreden.

Het Duitse parlement heeft eind juni met ruime meerderheid zijn goedkeuring gehecht aan het ESM. Op verzoek van het constitutioneel hof zette bondspresident Joachim Gauck er echter nog niet zijn handtekening onder. Genoemd rechtscollege nam meer dan twee maanden de tijd om zich te buigen over de opvatting van de tot zo’n 37.000 personen aangegroeide groep van klagers dat deelname aan het fonds in strijd is met de Duitse grondwet.

Het EFSF heeft een maximale leencapaciteit van 440 miljard euro. Inmiddels werd daaruit voor circa 300 miljard euro aan kredieten toegezegd aan Griekenland, Ierland, Portugal en Spanje. De leencapaciteit van het ESM is vastgesteld op 500 miljard euro.

Nederland staat onder het EFSF in totaal voor 45 miljard euro garant. Daarvan is 18,9 miljard euro gestopt in Ierse, Portugese en Griekse steunprogramma’s. Daarnaast heeft Nederland 3,2 miljard euro bijgedragen aan een bilaterale lening voor Griekenland.

In het ESM neemt Nederland deel volgens een verdeelsleutel die neerkomt op circa 40 miljard euro. Daarvan wordt in vijf termijnen circa 4,6 miljard euro echt in het fonds gestort. De rest (35,5 miljard euro) is zogeheten oproepbaar kapitaal.

De bedoeling is dat de Duitsers Klaus Regling het fonds gaat besturen. Hij staat nu nog aan het hoofd van het tijdelijke noodfonds EFSF. De lidstaten hebben stemrecht.

Heeft een land uit de eurozone steun nodig uit het ESM, dan doet het daartoe een aanvraag. Daarna volgen er onderhandelingen over de voorwaarden, onder meer op het gebied van bezuinigingen en economische hervormingen. Daarbij zijn ook de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank (ECB) en eventueel het Internationaal Monetair Fonds (IMF) betrokken. De lidstaten moeten het onderling volledig eens zijn om met de onderhandelingen en met het verstrekken van geld te beginnen.

Moet er echter op zeer korte termijn een besluit over steun genomen worden, bij een acute noodsituatie, dan hoeven de lidstaten het daarover niet unaniem eens te zijn. Een meerderheid van 85 procent is dan voldoende. Dat betekent dat als Nederland het niet eens is met het verstrekken van geld uit het fonds, maar de vereiste meerderheid van eurolanden wel, de regering in Den Haag de procedure niet kan stoppen. Besluiten kunnen op die manier sneller tot stand komen. Een (klein) land kan door die bepaling geen blokkade opwerpen.

Kritiek is er in Nederland onder meer van de Algemene Rekenkamer. De controle op het ESM is niet goed geregeld, menen de rekenmeesters.

Het Bundesverfassungsgericht is na de Tweede Wereldoorlog bedacht door de geallieerden. De oprichting werd voorzien in de in 1949 ingevoerde grondwet van de Bondsrepubliek Duitsland. Het hof moet waarborgen dat regering en parlement, anders dan gebeurde tijdens de periode van de nazi’s, zich strikt houden aan de grondwet. De betrokken instantie is niet een hoogste rechtscollege van het land, dat uitspraak doet bij hoger beroep tegen beslissingen van lagere rechters. Zij oordeelt alleen in kwesties die de grondwet aangaan. Haar beslissingen zijn bindend voor alle rechtbanken en autoriteiten van het federale Duitsland.

Het constitutioneel hof bestaat uit zestien rechters, verdeeld over twee kamers ofwel senaten. Andreas Vosskuhle (48) is president. De magistraten zijn bij zittingen gekleed in roodfluwelen toga’s. Het hof zetelt, sinds het in 1951 zijn deuren opende, in Karlsruhe.