Na zijn recente uitspraken over verkrachting en abortus kreeg SGP-Kamerlid Van der Staaij via onder meer sociale media allerlei verwensingen en dreigementen naar zijn hoofd geslingerd die er niet om logen. Hij kreeg persoonlijke beveiliging (zie kader). Burgemeester Wolfsen van Utrecht staat sinds vorige week permanent onder politiebewaking, nadat gefrustreerde eigenaren van coffeeshops hadden gedreigd hem een kopje kleiner te maken. Het voorval leidde tot verontwaardigde reacties.

De Haarlemse eerste burger Schneiders, voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters, vindt dat politieke ambtsdragers hun werk moeten kunnen doen. „Bedreiging is niet iets wat nu eenmaal bij het werk hoort. Als mensen beginnen te schelden, bevinden ze zich op een glijbaan die ertoe kan leiden dat burgers het recht in eigen hand nemen.”

Wolfsen en Van der Staaij zijn niet de enige politici die slachtoffer zijn van bedreiging. Minder opvallend, maar zeker niet minder ernstig zijn de dreigementen die lokale politici ten deel vallen. Zelden doen zij echter aangifte van incidenten, zo blijkt uit cijfers van het ministerie van Binnenlandse Zaken uit 2010. De helft van de ernstigste bedreigingen wordt niet gemeld en in niet meer dan 15 procent van de gevallen doen de betrokken politici aangifte. De reden? Ze kwalificeren het incident als „niet ernstig genoeg” of ze menen dat de bedreiging „nu eenmaal bij het werk hoort.”

Onderduiken

Politici en bestuurders die in het verleden zijn bedreigd, staan niet te trappelen om hun ervaringen wereldkundig te maken, zo blijkt uit een rondgang door deze krant. CDA-wethouder Mackus uit Nederweert, destijds raadslid, werd in oktober 2010 in elkaar geslagen door twee figuren die zich niet konden verenigen met zijn standpunt over de aanpak van de hennepteelt. „Voor Mackus is de zaak afgesloten”, zegt zijn woordvoerder desgevraagd. „De twee daders zijn veroordeeld en hij heeft er geen trauma aan overgehouden.”

Ook PvdA-wethouder Janssen van de gemeente Leudal wil niets zeggen over een incident bij zijn woning in juni dit jaar. Een man zocht Janssen, trof hem niet thuis en bedreigde zijn echtgenote. Zijn VVD-collega Haseloop in de Groningse gemeente Leek werd vorig jaar met de dood bedreigd door groepen die zich verzetten tegen de kap van bomen op een landgoed. Ze is huiverig om op het incident in te gaan, omdat een nieuw plan voor een soortgelijke bomenkap de komende weken op de agenda staat.

Burgemeester Jacobs van Helmond ontving de afgelopen jaren diverse keren bedreigingen uit het criminele milieu. Hij heeft een keer moeten onderduiken en zijn woning moest worden beveiligd. Momenteel werkt hij aan een boek met zijn persoonlijke ervaringen. Daarmee wil hij een streep zetten onder de voor hem en zijn gezin vervelende periode.

De toenmalige burgemeester Asselbergs van Schouwen-Duiveland moest in 2007 vanwege ernstige bedreigingen aan zijn adres onderduiken. „Het is een traumatische gebeurtenis voor me geweest die ik niet opnieuw wil oprakelen.”

Opgave

Voor sommige bestuurders heeft de bedreiging zo’n impact gehad dat ze zich gedwongen zagen hun taak op te geven. Zo zette toenmalig burgemeester Van der Bie van Moordrecht definitief een punt achter haar loopbaan in de lokale politiek, nadat een Molukse radicale groep in 2003 haar woning in brand had gestoken. Aan het incident gingen maandenlange bedreigingen vooraf.

In VNG-magazine van februari 2005 vertelt ze iets over haar ervaringen. „Het ging om pure intimidatie. Ik dacht nog dat het zover niet zou komen. En natuurlijk gebeurde er niets toen ik onder bewaking stond. Ondanks dat je aan de situatie went, word je er toch raar van. Je kunt moeilijk slapen en kijkt constant om je heen. Ik ging gewoon door en liet me niet intimideren (…). Ik ben ziek geworden zonder dat ik het wist. Ik wilde gewoon aan het werk en ging door (…). Uiteindelijk raak je fysiek gespannen en oververmoeid. Na een aantal maanden werd duidelijk dat mijn ziek zijn alles te maken had met wat er gebeurd was.”

Andere ambtsdragers en politici gingen haar voor. Kandidaat-wethouder Both (CDA) in de gemeente Vlist stapte in 2002 op, nadat een anonieme beller hem en zijn gezin had bedreigd. Een paar maanden later gaf wethouder Van Horne van de gemeente Haelen zijn ambt op als gevolg van bedreigingen. Hij had niet alleen te maken met verbale bedreigingen, ook werden zijn huis en auto met stenen bekogeld. In november van dat jaar trok GroenLinks-fractievoorzitter Rosenmöller zich terug uit de politiek. Niet alleen hijzelf, maar ook zijn vrouw en kinderen werden bedreigd. In het Groningse Vlagtwedde hing CDA-fractievoorzitter Wiegers de harp aan de wilgen omdat volgens de burgemeester „zieke geesten hebben geprobeerd zijn gezin kapot te maken.”

Succes

Het zijn voorbeelden uit een lange reeks van incidenten die een enorme impact op gezagsdragers en hun gezinnen kunnen hebben. „Al wordt de bedreiging niet daadwerkelijk uitgevoerd, het leven van het slachtoffer wordt totaal ontregeld”, zegt prof. dr. Berthold Gersons. Hij deed in 2008 in opdracht van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb) onderzoek naar de psychische en sociale effecten van intensieve beveiliging van bedreigde politici, burgemeesters en officieren van justitie.

„Het bericht dat iemand beveiligd moet worden, is voor de persoon in kwestie zeer ingrijpend”, zegt Gersons. „Sommige slachtoffers reageren erg bang en hebben het gevoel dat het gevaar elk moment overal kan opduiken. Anderen vrezen vooral voor de veiligheid van hun gezinsleden. Er zijn ook mensen die koeltjes reageren en het idee hebben dat hun toch niets kan gebeuren. Ten slotte zijn er slachtoffers die juist woedend worden als ze horen dat ze worden bedreigd. Die reactie is tekenend voor politici die hun strijd tegen opvattingen van een specifieke bevolkingsgroep als een persoonlijke strijd zien.”

Na het schrikeffect komt volgens Gersons de gewenningsfase. „Slachtoffers leggen zich erbij neer dat er altijd beveiligingsmensen om hen heen zijn. De lastigste periode breekt aan als de bewaking stopt. Slachtoffers geloven nog niet altijd dat ze écht veilig over straat kunnen. Angsten, slapeloosheid en concentratieverlies kunnen juist dan in hevige mate de kop opsteken.”

Alert

Voor beveiligingsmensen is het niet altijd gemakkelijk om hun taak uit te voeren, stelt Gersons. „Ze moeten ervoor waken dat hun band met de beveiligde persoon niet te nauw wordt. Routine ligt op de loer en dat kan dodelijk zijn. Het is verdraaid lastig voor de vaak ex-militairen of -agenten om altijd alert te zijn terwijl er eigenlijk nooit iets gebeurt.”

Bedreiging van politici lijkt vooral na de moord op Fortuyn in 2002 een trend te zijn geworden. Een verklaring daarvoor is volgens Gersons dat standpunten van partijen of politici steeds extremer worden. „Dat heeft als gevolg dat meer mensen zich daarover druk maken en hun toevlucht nemen tot het sturen van dreigbriefjes, haatmails, of iemand daadwerkelijk fysiek te grazen nemen.”

Wie zijn de Nederlandse bedreigers? Gersons: „Georganiseerde groepen met bepaalde standpunten hebben genoeg aan een enkele bedreiging om de gewenste publiciteit te halen. De Breivikachtige individuen die in hun eentje een veldtocht beginnen vormen de tweede categorie. Zij zijn gevaarlijker, want ze vallen minder op. Veruit de gevaarlijkste groep zijn mensen die totaal de weg kwijt zijn en vanuit het niets iemand aanvallen. Een voorbeeld is Karst T., die op Koninginnedag 2009 in Apeldoorn met zijn auto een aanslag wilde plegen op de leden van het Koninklijk Huis. Het is voor veiligheidsmensen uiterst moeilijk om op acties die dergelijke figuren zich in hun hoofd halen, te anticiperen.”

Wanneer beveiligd en door wie?

SGP-Kamerlid Van der Staaij kreeg recent persoonlijke bewaking vanwege bedreigingen aan zijn adres na zijn uitspraken over verkrachting en abortus. PVV-leider Wilders heeft altijd veiligheidsmensen om hem heen. Vier vragen.

Wie beslist over bewaking van politici zoals Wilders en Van der Staaij?

De Eenheid Bewaking en Beveiliging (EBB) coördineert de bewaking en beveiliging van een select aantal personen, objecten en diensten. Het gaat onder anderen om de leden van het Koninklijk Huis, de minister-president en andere bewindspersonen, Kamerleden, maar ook ambassadeurs, ambassades en bepaalde internationale (militaire) organisaties. Bovendien adviseert de EBB gevraagd en ongevraagd de lokale autoriteiten en regionale politiekorpsen over de bewaking en beveiliging van overige personen, objecten en diensten. De EBB valt onder de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb).

Wanneer wordt een Kamerlid of bewindspersoon beveiligd?

Als op basis van informatie van onder meer de (militaire) inlichtingendienst, de politie of andere bronnen blijkt dat een bewindspersoon of Kamerlid belemmerd wordt om veilig en ongestoord zijn of haar werk te kunnen doen.

Wie zijn de beveiligsmensen die politici als Van der Staaij en Wilders beschermen?

Zij behoren tot de Dienst Koninklijke Diplomatieke Beveiliging (DKDB), onderdeel van het Korps Landelijke Politiediensten. De DKDB-leden zijn meestal ex-militairen of voormalige agenten. Ze zijn flexibel, representatief, zowel lichamelijk als mentaal in uitstekende conditie en specialisten in het gebruik van vuurwapens. De dienst beschikt over een scala aan maatregelen die kunnen worden ingezet, afhankelijk van het dreigingsniveau. Door toenemend geweld en spanningen in de samenleving is de taak van de DKDB niet alleen gericht op de beveiliging van personen met een specifieke (maatschappelijke) status, maar ook op personen van wie is gebleken dat hun publieke standpunten en meningen een risico vormen, zoals opiniemakers en columnisten.

Zijn de donkergekleurde auto’s waarin Wilders of andere politici worden vervoerd ook extra beveiligd?

Ja, de DKDB beschikt over zeker 25 gepantserde auto’s. De wagen is voor de gemiddelde burger niet van een gewone te onderscheiden. De auto is bestand tegen beschietingen. Het glas is circa 5 centimeter dik en de kooi bestaat uit dik staal. De banden lekschieten heeft geen zin. De wielen zijn voorzien van zogeheten noodloopringen. In alle gevallen kan de auto nog enige tijd doorrijden.

Team Bedreigde Politici

Politici die in de regio Haaglanden werkzaam zijn en die een bedreiging ontvangen, maken hiervan melding bij het Team Bedreigde Politici (TBP) van politiekorps Haaglanden. Dit team bekijkt in overleg met het OM in Den Haag of er ook daadwerkelijk sprake is van een strafbare bedreiging. Pas dan wordt de aangifte opgenomen. Behalve van ministers, staatssecretarissen en leden van de Tweede Kamer neemt het team ook aangiften op van burgemeesters en wethouders.

Veruit de meeste politici worden per e-mail bedreigd of via anonieme berichten op internet, zegt woordvoerder Wouter Bos van het OM in Den Haag. „Internet is laagdrempelig. Onder de daders zijn veel minderjarigen, verwarde mensen en burgers die teleurgesteld zijn in de instanties.”

Vorig jaar was er sprake van 253 bedreigingen, waarvan er 107 strafbaar waren. Ruim 41 procent van de zaken werd opgelost. In 2010 ging het in totaal om 353 meldingen, 201 waren strafbaar en het oplossingspercentage was 46 procent.

De cijfers laten een daling zien. Volgens de woordvoerder zegt dat niet alles. „In 2010 waren er gemeenteraadsverkiezingen en parlementsverkiezingen. In maart en juni van dat jaar waren er lichte pieken te zien in het aantal bedreigingen.” In 2011 waren er geen verkiezingen. Het OM heeft nog geen cijfers over 2012.