Kina Tigelaar studeerde vorig jaar op dit onderwerp af bij het Baptisten Seminarium van de Unie van Baptisten Gemeenten in Nederland. Haar boek (uitg. Free Musketeers, Zoetermeer) is breed opgezet. Tigelaar gaat in op de medische, Bijbelse, kerkhistorische en „communale” (gemeentelijke) invalshoeken van het avondmaal.

De kwestie van de ene beker of de cupjes is ook een gevoelig punt bij sommigen in haar eigen kring, waar de Edese baptisten­theologe op onbegrip stuitte. „Baptisten in Nederland staan voor een congregationalistisch gemeentemodel, maar sommigen neigen ook tot een presbyteriaans kerk­begrip, waarbij alles van bovenaf bepaald wordt. Ik voer een pleidooi om een open gesprek hierover te voeren.”

De discussie over de ene avondmaalsbeker is eigenlijk nauwelijks gevoerd in de kerkgeschiedenis, constateert de schrijfster. „En als het een keer voorkomt, zoals in de tweede eeuw, geldt de omgekeerde bewijslast: de ene beker is kennelijk vanzelfsprekend ge­accepteerd.

Pas in de negentiende eeuw worden er vragen gesteld als gevolg van de Industriële 
Revolutie. Mensen gaan dicht bij elkaar wonen, krijgen te maken met bacteriën waar men voordien nog niet bekend mee was. Zo kon het ineens gebeuren dat een arts de kerken opriep om het drinken uit één avondmaalsbeker te verbieden.”

Griep

Onbegrijpelijk, stelt Tigelaar, die vóór haar theologiestudie als analist werkzaam was in een laboratorium. Zij raakte geïnteresseerd in het onderwerp tijdens de uitbraak van de Mexicaanse griep in 2009. „Toen de griep in dat jaar uitbrak, waren er kerkenraden die besloten om tijdens de avondmaalsviering over te gaan op individuele cupjes in plaats van te drinken uit de ene kelk.”

Medisch onderzoek leidde volgens Tigelaar echter tot de conclusie dat het drinken uit één beker geen groter risico vormt op het oplopen van een infectie dan het drinken uit cupjes. „Integendeel, het gevaar van besmetting is niet groter dan in gewone contacten in het dagelijks leven.”

Tigelaar heeft zelfs hard kunnen maken dat het drinken uit cúpjes risicovoller is dan het gebruik van één avondmaalsbeker, omdat het klaarmaken ervan gepaard gaat met verschillende handelingen, waardoor gemakkelijk besmettingen kunnen worden overgebracht. „Weten­schappelijk onderzoek heeft aangetoond dat die kleine bekertjes vol zitten met bacteriën en dat het om veel meer bacteriën gaat dan bij één grote beker.

Dit alles heeft te maken met het formaat. Als iemand een grote beker vastpakt, doet hij dat niet met zijn handen aan de rand. Tussen bacteriën van speeksel en van handen bestaat een groot verschil: die van de handen hebben een onhygiënischer effect.”

Hygiënewetten

De schrijfster onderzocht ook gegevens uit de Bijbel, onder meer de hygiënewetten uit het Oude Testament. Zij was ervan onder de indruk hoe relevant deze zijn voor deze tijd.

Ook Tigelaars studie van de kerkgeschiedenis leidde tot de conclusie van de ene onopgeefbare beker. „Het begon met de woorden van Jezus: Drinkt allen daaruit. Pas later in de geschiedenis is het gebruik van aparte cupjes gegroeid vanwege zogenaamde hygiënische bezwaren.”

Dat verklaart volgens Tigelaar het feit dat deze gewoonte bijvoorbeeld in de Verenigde Staten sinds de negentiende eeuw gepraktiseerd wordt. „Ook in andere landen is dat het geval. Bepaalde tradities zijn ingeburgerd zonder dat daar goed over na­gedacht is.”

Gemeenschap

Drs. Tigelaar vindt het geen onschuldige kwestie om de ene avondmaalsbeker in te ruilen voor verschillende cupjes. „Het avondmaal is niet zomaar iets. Het gaat bij wijze van spreken niet over de kleur van de gordijnen, maar om de instelling van de Heer. Het drinken uit de ene beker symboliseert de gemeenschap met elkaar. Als we niet uit één beker willen drinken, zeggen we eigenlijk: Ik ben vies van jou. Tijdens het drinken uit de ene beker komen we allen bij elkaar en vallen rangen en standen weg.”

Individualisme

De schrijfster signaleert een toenemend individualisme in kerkelijke kring. „Met individualisme als zodanig is niets mis, als we er de eigen keuzes onder verstaan die we tegenwoordig gemakkelijker dan vroeger maken. Wel bestaat het gevaar dat het individualisme zich ontwikkelt ten koste van de solidariteit in de gemeente. Door niet te willen drinken uit één beker zeg je feitelijk: Ik kies voor mezelf.”

De theologe voert een pleidooi voor aandacht voor de gemeenschap, die het gebruik van de ene beker symboliseert. „Natuurlijk moet je je verstand gebruiken als het gaat om besmetting. Maar medisch gezien is er geen enkel zinnig argument, laat staan Bijbelse en kerkhistorische motieven, om de ene beker af te schaffen.

Dat geldt ook de gevaren rond aids/hiv. Besmetting heeft bij deze ziekte niet plaats via huidcontact, maar via bloed en sperma. Als bewezen is dat het drinken uit de ene beker geen gevaar voor de gezondheid vormt, waarom zou je dat dan afschaffen? Je doet dan tekort aan de diepste bedoeling van het sacrament.”