Een paar sabels, een uniform, een constructie met stokken en hengsels die een voorloper lijkt te zijn van onze rugzak. De attributen op het warme zolderzaaltje van het Stadsmuseum Harderwijk zijn ooit eigendom geweest van de kolonialen. Militairen die tussen 1814 en 1909 naar Nederlands-Indië gingen, kregen in Harderwijk een voorbereiding van zo’n zes weken op het Koloniaal Werfdepot.

Alleen al tussen 1855 en 1894 vertrokken vanuit Harderwijk 73.000 militairen. Van hen was overigens slechts 45.000 man van Nederlandse komaf. De rest kwam uit andere delen van Europa. Een reproductie van een pamflet uit die tijd laat zien wat de beweegreden kon zijn om je aan te melden: „handgeld: f. 250 voor vrijwilligers, pensioenen: in de week f. 5 - f. 13.”

De komst van al die militairen naar Harderwijk betekende een opleving voor de economie, maar had ook schaduwkanten. Prostitutie en drankmisbruik vierden hoogtij en de militairen waren geen lieverdjes. Een van de informatiebordjes citeert uit een brief die de Hervormde Kerk in 1935 naar de het stadsbestuur schreef. De kerkenraad verzoekt daarin „een einde te maken aan het lasterlijke geschreeuw en gevloek op straten en pleinen, met name op de zondagavond.”

De expositie in het Stadsmuseum is opgezet in verband met het Erfgoedfestival Gelegerd in Gelderland. Onder die noemer zijn er van juni tot september in heel Gelderland 170 activiteiten gepland die stuk voor stuk een deel van de militaire geschiedenis van de provincie laten zien. Een speciaal voor de gelegenheid ontworpen attractie, de Bandritzer 561, doet in de loop van de zomer verschillende plaatsen aan.

Tot vandaag stond het groengestreepte gevaarte op het plein achter het Stadsmuseum in Harderwijk. Wie door de deur naar binnengaat, wordt met een tijdmachine meegenomen naar verschillende oorlogen die zich op het grondgebied van Gelderland hebben afgespeeld.

Sandor Giesen van Gelegerd in Gelderland drukt een aantal knoppen in op het bedieningspaneel: Arnhem, Pannerden, Nunspeet en Nijmegen. De grond trilt, lichten flitsen, en op een scherm is te zien hoe de tijd terugloopt naar de jaren veertig van de vorige eeuw. Dan begint er een filmpje te spelen. Een boer grijpt zijn vrouw en kinderen en rent met hen over het veld. Net op tijd. Op de plaats waar ze zojuist nog stonden boort een brandend vliegtuigje zich in de grond. Ook de bodem van de Bandritzer trilt.

Dan flitst de tijdmachine verder terug. Op het volgende filmpje is te zien hoe soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog vertier zoeken in Fort Pannerden. De waterlinie wordt in die tijd permanent bewaakt, maar de militairen wachten op een vijand die niet komt.

Over het koloniale tijdperk zijn hier geen filmpjes te zien, zegt Giesen desgevraagd. „Die oorlog heeft zich natuurlijk ook niet in Gelderland afgespeeld.”

De Bandritzer is in de eerste instantie bedoeld voor de bezoekers van de expositie in het Stadsmuseum. Maar de gratis attractie is ook toegankelijk voor elke toevallige voorbijganger. Op het stille pleintje in Harderwijk komt echter bijna niemand toevallig voorbij. Voor verreweg de meeste Hardewijkers blijft de aanwezigheid van het leger dit keer dan ook ongemerkt.

„Op andere plaatsen waar we hebben gestaan kregen we veel meer bezoekers”, zegt Giesen „Maar dit pleintje is te veel achteraf.” Hij lacht even. „Eigenlijk is het voor ons net als in de Eerste Wereldoorlog: wachten tot er niets gebeurd.”

gelegerdingelderland.nl voor meer activiteiten en de actuele standplaats van de Bandritzer.