De onderhandelaars hebben onder hoge druk met elkaar gepraat om de vrede te vinden of te bewaren. Er moeten afspraken gemaakt worden om het gewelddadige - en dure - grensconflict en grote economische crises binnen hun eigen landsgrenzen te beëindigen. Daarbij raakt het geduld van de internationale gemeenschap op. De AU eiste eerder al een onmiddellijk einde van de strijd en de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties gaf de landen een ultimatum: 2 augustus 2012 moeten de Sudans overeenkomsten over alle uitstaande twistpunten hebben bereikt.

Zuid Sudan staat nu bijna een jaar op eigen benen en heeft een bewogen start beleeft. Succes aan de onderhandelingstafel kan belangrijk zijn voor stabiliteit en ontwikkeling in de jongste natie ter wereld. Het kan belangrijk zijn voor datgene waar zoveel mensen in geloofden toen ze op 9 juli 2011 voor de eerste keer hun eigen volkslied door de straten van Zuid Sudan hoorden.

Vertrouwen

De meningen zijn verdeeld over hoe doorslaggevend succesvolle onderhandelingen voor Zuid Sudan precies kunnen zijn. Een nog groter vraagteken bestaat over de hoop dat de landen werkelijk tot oplossingen komen door met elkaar te onderhandelen.

Dirk-Jan Omtzigt mag als enige en eerste buitenlander ooit meepraten aan de onderhandelingstafel. Hij groeide op in Twente, promoveerde in Oxford en is nu topadviseur voor de overheid van Zuid Sudan: „Eerst adviseerde ik alleen over economische zaken, maar nu eigenlijk over alles, bijvoorbeeld ook over een oplossing voor status van de betwiste gebieden.” Zijn Zuid Sudanese collega’s noemen hem ‘onze man met de laptop op tafel’. Omtzigt schrijft voorstellen van Zuid Sudan en stelt de verdragen op tijdens de onderhandelingen en let op of alles waar Zuid Sudan een handtekening onder zet ‘feitelijk goed in elkaar zit’. Hij heeft vertrouwen in de onderhandelingen, maar is „over het algemeen een erg optimistisch gestemd persoon”, voegt hij toe.

Omtzigt krijgt vertrouwen in succes als hij de sfeer tijdens de vorige ronde onderhandelingen en het verloop van de afgelopen week in Addis Ababa vergelijkt. De vorige ronde mislukte drie weken geleden. „Het was toen de eerste keer dat Zuid Sudan en Sudan elkaar weer ontmoetten na hevige gevechten in de grensregio in april, de sfeer was toen erg gespannen. Nu wordt daar, na ingrijpen van de VN Veiligheidsraad, niet meer gevochten en hebben we goed met elkaar om één tafel kunnen praten. Dat is een grote vooruitgang.”

Hij denkt dat onderhandelingen alleen kans van slagen hebben als de buitenwereld en de partijen elkaar niet meer als tegenstanders beschouwen. „In Addis Ababa zoeken we juist naar wederzijdse belangen. Werken aan vrede en stabiliteit in je buurland hoort bij een goed begrepen eigenbelang.”

Succesvolle onderhandelingen kunnen volgens Omtzigt een groot verschil in Zuid Sudan betekenen: „Als de olie weer gaat stromen zullen mensen in Zuid Sudan en Sudan dat gelijk merken doordat de prijzen op de markten voor benzine en eten dan weer naar beneden zullen gaan.”

Betalingen

Zuid Sudan zette eind januari dit jaar de gehele olieproductie stop. Na de afscheiding vorig jaar kwamen driekwart van alle olievelden in Zuid Sudan te liggen. De pijplijnen, de infrastructuur, lopen echter door Sudan. Hierdoor moesten afspraken gemaakt worden over betalingen voor de transport van olie. Die afspraken kwamen er niet en Sudan begon olie te stelen. Dit leidde tot de drastische stap van Zuid Sudan om de olieproductie te stoppen. Het bleek enorme economische gevolgen te hebben: de economieën van beide landen zijn grotendeels afhankelijk van de inkomsten uit olieproductie en leiden nu aan enorme financiële tekorten.

Peter Biar Ajak noemt de onderhandelingen een Addis Ababa „een afleiding van datgene waar we in Zuid Suden eigenlijk over zouden moeten praten”. Ajak keerde na zijn studie aan de prestigieuze Harvard universiteit en een carrière bij de Wereldbank terug naar Zuid Sudan waar hij op jonge leeftijd vandaan moest vluchten. Hij is nu directeur van een denktank in Juba, de hoofdstad van Zuid Sudan. „Toen we onze olieproductie stopzetten kwam er eindelijk een dialoog in Zuid Sudan op gang. Het is het beste wat ons land ooit is overkomen.” Ajak denkt niet dat de onderhandelingen doorslaggevend voor een welvarend Zuid Sudan zullen zijn. „Olie gaat geen levens redden: het is nu aan onszelf om met creatieve oplossingen te komen voor de huidige situatie.” Hij vertelt waarom hij denkt dat Zuid Sudan ook zonder afspraken over olie kan ontwikkelen. „Onze grond is vruchtbaar en er keren duizenden jonge mensen, zoals mijzelf, terug uit het buitenland naar Zuid Sudan. Deze mensen hebben zoveel verschillende ervaringen en kennis opgedaan, daar moeten we gebruik van maken.” Hij vindt dat Zuid Sudan meer moet gaan produceren en zo minder afhankelijk te worden van het importeren vanuit buurlanden: „We moeten onszelf in staat stellen gebruik te maken van alle rijkdom die Zuid Sudan te bieden heeft.”

Vrijheid

In Addis Ababa lopen Pagan Amum, de hoofdonderhandelaar van de Zuid Sudanese delegatie en de Sudanese minister van defensie samen – voor het oog van veel camera’s - lachend de trap van het luxueuze Sheraton hotel af. Maar achter de schermen moet het een weinig opbeurende week zijn geweest. Er is geen vooruitgang geboekt en de delegaties keren nu terug om een nieuwe plan de campagne met hun presidenten te bespreken. Zuid Sudan stelt voor direct, en dus zonder inmenging van de Afrikaanse Unie, met Sudan onderhandelen. In dit nieuwe voorstel zouden alle betwiste grensgebieden gedemilitariseerd worden en wordt een gezamenlijke civiele administratie ingesteld. Verdere arbitrage of onderhandelingen zouden dan uitkomst moeten bieden over welke gebieden bij Sudan of Zuid Sudan horen. De Sudanese delegatie keert terug naar een heel onrustig Khartoum. Er zijn de afgelopen weken protesten uitgebroken in de hoofdstad en andere steden van Sudan. De betogers eisen in Arabische Lente-stijl dat de regering van President Omar al-Bashir, die al 23 jaar aan de macht is, opstapt. Zaterdag werden massale demonstraties door heel Sudan gehouden.

Met of zonder vredesakkoord is het wel zeker dat 9 juli een groot feest in Juba zal worden wanneer één jaar onafhankelijkheid wordt gevierd. „We vieren vrijheid of juist ons gedeelde verlangen naar vrijheid”, zegt Peter Biar Ajak. „Een simpel staakt-het-vuren vanuit Addis Ababa is niet waar de mensen van Zuid Sudan zo lang op hebben gewacht. We willen niet leven ter wille van leven. We hebben gevochten om in oprechte vrijheid te kunnen leven.”