Dr. Mazin Motabagani uit Saudi-Arabië beschouwt pluraliteit als „een gevolg van het feit dat God de mensen verschillend schiep.” Maar de grondtoon van het congres is dat het de Waarheid in het midden laat. De wetenschap kan immers de knoop niet doorhakken.

De conferentie wordt eens in de drie jaar georganiseerd door het Leiden Institute for the Study of Religions (Lisor). Directeur prof. dr. P. S. van Koningsveld, islamoloog van professie, noemt religieus pluralisme een feit dat wetenschappelijk te constateren én te respecteren is. „Godsdienstige tradities bestaan naast elkaar en leiden tot verschillende ervaringen die we moeten laten staan.”

Criterium voor het uitnodigen van de sprekers was dat zij een goed wetenschappelijk betoog kunnen leveren, aldus de islamoloog. „We hebben een wijd uitnodigingsbeleid gehanteerd. Deelnemers moeten een samenvatting indienen en bij goedkeuring mogen zij een bijdrage houden.”

Onder de deelnemers is ook de hervormd-gereformeerde Leidse docent dr. G. van den Brink. Van Koningsveld: „Verwacht niet een gereformeerdebondsverhaal, maar Van den Brink zal ongetwijfeld een goede wetenschappelijke bijdrage leveren. We hebben mensen uitgenodigd ongeacht hun godsdienstige afkomst en levensbeschouwelijke ligging.”

De openingstoespraak wordt verricht door de Leidse godsdienstfilosoof dr. W. Drees, „afkomstig uit de wereld van de fysica”, zo typeert hij zichzelf. Hij houdt een speech over twee wetenschappelijke modellen voor religieus pluralisme, de een beschouwd vanuit de kennisleer, en de ander vanuit de beschouwing van het (biologische) leven. Theologie ziet hij vooral als een wetenschap die het ontstaan van de wereld beschrijft, en omschrijft wat de wereld móét zijn. Oftewel: het gaat om een kosmologie- en waardenleer. Een combinatie van ”is” en ”moeten” is typerend voor theologie.

Drees laat het in het midden waar het absolute antwoord te vinden is. „Je kunt aan het eind van het onderzoek naar het pluralisme eindigen in agnosticisme, maar je kunt ook bezien welk perspectief het meest plausibel is.”

Het westerse academische klimaat is onmiskenbaar geneigd om pluraliteit te relativeren, zo blijkt uit de toonzetting van de bijdragen. Maar ook moslims laten zich in Leiden van hun tolerante zijde zien. Mohammed Gally uit Egype vindt pluralisme geen probleem. „Het probleem is alleen dat de één het wel en de ander het niet accepteert.”

Zijn tafelgenoot uit Saudi-Arabië, Mazin Motabagani, ziet het niet anders. „God schiep de mensen verschillend en zij dienen God op verschillende wijzen. We kunnen juist van elkaar leren.”

Onder de zeventig deelnemers is ook de Nigeriaan prof. Amidu Sanni. Hij is moslim en doceert Arabische en islamitische studies in Lagos. Hij benadert pluralisme in de positieve zin, als een mogelijkheid om elkaar te verrijken. Kan hij daar iets mee in de context van Nigeria, waar tal van religieuze conflicten escaleren, waar honderden doden zijn gevallen?

„De conflicten in Nigeria zijn niet religieus of etnisch van aard. Het zijn politieke problemen. Nigeria bevindt zich in een groot vacuüm na het einde van het militaire regime en door de slechte economische situatie proberen politici de onrust te vergroten en bestaande sociale tegenstellingen aan te kweken. In die onrust willen ze hun macht vergroten en beslag leggen op de oliebronnen”, zo luidt zijn verrassende verklaring van de conflicten.

De lezingen zijn zeer gevarieerd. Historische deelstudies en algemene beschouwingen wisselen elkaar af. In de loop van volgend jaar zullen de bijdragen in boekvorm verschijnen.

Dr. G. van den Brink zet in een workshop uiteen dat de theologie van Anselmus -de door velen gewraakte theorie van ”verzoening door voldoening”- in allerlei culturele verbanden de toets der kritiek kan doorstaan. De gedachte dat de geschonden ”gerechtigheid” moet worden hersteld om zo te komen tot herstel van de balans is juist iets wat actueel is. Van den Brink verwijst naar het oorlogstribunaal in Den Haag. De gedachte dat de verzoeningstheorie van Anselmus verouderd is, is onjuist, aldus Van den Brink. „Misschien is juist de gedachte dat traditionele, theïstische en christelijke leerstellingen verouderd zijn, een mythe.”

Zijn bijdrage lijkt toch wel een vreemde eend in de bijt. Is Leiden een bolwerk van historische schriftkritiek? Het lijkt er wel op als we de bijdrage van prof. dr. M. J. de Jong horen. Het idee dat oudtestamentische profeten, zoals Amos en Jeremia, historische personen zijn, is volgens hem hoogst onwaarschijnlijk. „De zogeheten klassieke profeten vallen niet in een historische categorie, maar weerspiegelen verschillende functies binnen de toenmalige samenleving. Profetieën zijn het gevolg van de Assyrische verovering van Israël, de verbanning die in het begin van de zesde eeuw plaatsvond. De politieke maatregelen van het Assyrische en Babylonische rijk dwongen Israël om zijn godsdienstige traditie nieuw leven in te blazen.”

En met een zekere ironie: „De lezers die de profetische boeken waarderen om hun krachtige godsdienstige boodschap mogen de Assyriërs en Babyloniërs wel dankbaar zijn, omdat hun keizerlijke politiek de aanleiding gaf tot belangrijke godsdienstige ontwikkelingen in Israël, die uiteindelijk resulteerden in de profetische geschriften.”