Een museum in de Thomasschule, de plaats waar Bach ooit woonde en werkte, zou het summum zijn geweest, maar helaas werd dit gebouw in 1902 met de grond gelijkgemaakt. Gelukkig bleef het Bosehaus tegenover de Thomaskirche gespaard. In dit 18e-eeuwse pand woonde destijds de met Bach bevriende koopmansfamilie Bose.

Na de vernieuwing in 2010 telt het museum twaalf ruim opgezette tentoonstellingsruimten. Een wand met een indrukwekkende rij namen van muzikale leden van de familie Bach markeert de start van het bezoek. Natuurlijk klinkt hier muziek van deze componisten.

De speeltafel met ombouw in de volgende ruimte etaleert Johann Sebastians faam als organist. Bach keurde dit Scheibeorgel van de Johanniskirche in Leipzig in 1743. Cornelia Krumbiegel, leider van het Bachmuseum, erkent dat er veel veranderd is aan het oorspronkelijke concept. „De orgelbank is in elk geval origineel en bij de restauratie in 2009 is een deel van de barokke kleurstelling vrijgelegd.”

Twee Aziatische vrouwen raken een van de orgelpijpen in deze zaal aan en worden tot hun verrassing getrakteerd op een Bachfuga. Even later nemen ze plaats in de naastgelegen luisterkamer. „Sommige bezoekers brengen hier uren door.”

Krumbiegel benadrukt dat het museum niet naar volledigheid streeft. „We willen informeren over het leven en werk van Bach en zijn familie. Dit gebeurt via thema’s zoals Bach en de hofmuziek, Bach in Leipzig en het collegium musicum van Bach.” Het laatste item is verrassend ingevuld. Na een druk op de knop bij de afbeelding van een muzikant is het bespeelde instrument korte tijd nadrukkelijker te horen dan de andere orkestinstrumenten.

Geldkist

Krumbiegel is verguld met een grote ijzeren geldkist. „Dit is het enige meubelstuk dat van Bachs huishouden bewaard bleef. De kist werd in 2009 als zodanig geïdentificeerd vanwege Bachs monogram aan de binnenkant van het deksel.”

De schatkamer op de begane grond doet zijn naam eer aan vanwege de aanwezige originele handschriften van Bach. In het ruimte ernaast kunnen mensen meedenken met onderzoekers. Hoe zie je of een partituur echt van Bach is of niet? Schoonschrift is in elk geval verdacht.

Bezoekers waarderen niet alleen de interactieve opzet van het museum, maar ook de mogelijkheid om zich via allerlei mappen verder in de materie te verdiepen. In het gastenboek uiten ze hun dank. Met woorden, in noten of via een heuse schets van Bachs hoofd.

Eisenach

De wieg van Bach stond in Eisenach. Verschillende plekken in de Duitse stad herinneren aan die tijd. Bachs geboortehuis is verdwenen. De Georgenkirche waar hij werd gedoopt en waar zijn oom Johann Christoph organist was, bleef wel bewaard. Op de gevel van de vroegere Latijnse school herinnert een klein bordje aan de tijd dat Johann Sebastian er les kreeg. Iets verderop markeren grasvelden en een gedenksteen bij de Schlossberg de plek waar de negenjarige jongeling bij het graf van zijn moeder stond. Tien maanden later begroef hij er zijn vader. Daarna trok hij in bij broer Johann Christoph in Ohrdruf.

Bach zelf, als standbeeld, kijkt neer op de bezoekers die in Eisenach naar het Bachhaus lopen. „Dit museum mag zich ’s werelds eerste en grootste museum noemen dat aan de componist is gewijd”, aldus Cornelia Hartleb van het Bachhaus. In 1907 opende het zijn deuren. Een eeuw later verrees naast het circa zes eeuwen oude pand een futuristisch ogende aanbouw.

Ruzie

Bachs leven en werk worden hier op een aantrekkelijke manier voor het voetlicht gehaald. Feiten en historisch materiaal gaan samen op. Zo hoort een schoen bij een wandeling van 350 kilometer en bepalen de elkaar kruisende degen en fagot de bezoeker bij een ruzie met een fagottist. De deur van de voormalige Thomasschule in Leipzig verwijst naar de 27 jaar dat Bach daar werkte. Een imposant hangslot illustreert hoe deze „halsstarrige” musicus in Weimar vier weken achter slot en grendel verdween.

Bach schonk zijn vrouw Anna Magdalena, die een vogelliefhebster was, een kooi met kneu. Misschien wel zo’n fraai houtgesneden en beschilderd exemplaar als in het Bachhaus hangt. Niet alleen het Bachmuseum in Leipzig bezit iets van Bach. Eisenach koestert de zogeheten ”Bach-Pokal”, een gegraveerde drinkkelk uit circa 1735. Het museum is ook zuinig op de historische toetsinstrumenten, die regelmatig door een museummedewerker tot klinken worden gebracht.

In de nieuwbouw kunnen bezoekers zich diepgravend met de Thomaskantor bezighouden. Allerlei facetten komen hier uitgebreid aan de orde. Onder meer de vraag hoe Bach eruitzag. De talrijke portretten, een buste en een gezichtsreconstructie geven verschillende antwoorden. Diverse biografieën proberen de beroemde componist op een andere manier te belichten.

Muziek dringt zich ook aan de bezoeker op via verhandelingen over orgelwerken, cantates en passionen. De vraag hoe we Bach moeten uitvoeren komt aan bod via de beschikbare uitvoeringen van dirigenten als Richter, Rilling en Suzuki. Fauteuils met hoofdtelefoons bieden de vermoeide Bachliefhebber alle kans om nog meer klanken tot zich te nemen voordat hij het Bachhaus verlaten. Een enkeling kan de verleiding niet weerstaan ook nog zijn tanden in een orgelpuzzel te zetten.

Meer informatie: www.bach-leipzig.de en www.bachhaus.de

Luther en Bach

Klein maar fijn. Dat geldt voor de expositie ”Luther en (Bachs) muziek” die tot 11 november in het Bachhaus in Eisenach te zien is. Twee bescheiden tentoonstellingsruimten herbergen een schat aan informatie en materialen. De gezangenboeken zijn een lust voor het oog. Zo liggen er het eerste Duitse gezangenboek uit 1524, het zogeheten ”Achtliederbuch”, en het ”Wittenberger Gesangbuch” uit 1535.

Luther zag muziek als een geschenk van God. Hij onderstreepte de waarde ervan met uitspraken als: „Een schoolmeester moet kunnen zingen, anders kijk ik hem niet aan.” Zelf dichtte hij tientallen geestelijke liederen. „Zij hebben meer zielen verdorven dan al zijn boeken en preken”, stelde de jezuïet Contzen in 1620 vast. Een deel van Luthers dichtkunst komt in Eisenach aan bod, waaronder ”Nun komm der Heiden Heiland”, ”Aus tiefer Not schrei ich zu dir” en ”Erhalt uns, Herr, bei deinem Wort”. Op grote panelen staan liedteksten, achtergronden en de link naar Bach. Elk lied is in een toonzetting van Bach te beluisteren.