Dikkedarmkanker staat op de derde plaats van meest voorkomende tumoren in Nederland. Afgelopen jaar kregen 12.755 mensen die diagnose. Bij ongeveer de helft van de patiënten breidt de ziekte zich uit naar de lever, weet prof. dr. Th. J. M. Ruers, hoofd van de afdeling chirurgische oncologie van het Nederlands Kanker Instituut-Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis in Amsterdam (NKI-AVL).

Is slechts een van de twee leverkwabben aangedaan, dan is een operatie mogelijk. De chirurg verwijdert dan dit deel van de lever. „Zo’n 10 tot 15 procent van de leveruitzaaiingen bij dikkedarmkanker is operabel. Deze patiënten hebben een goede prognose: de vijfjaarsoverleving ligt rond de 50 procent.”

Echter, vaak is een operatie niet mogelijk, zegt Ruers. Bijvoorbeeld doordat beide kwabben zijn aangedaan of doordat de tumor precies op de scheiding van de twee leverhelften ligt.

Om een deel van die patiënten toch te kunnen helpen, experimenteerde Ruers ruim tien jaar geleden –toen hij nog in het Radboudziekenhuis in Nijmegen werkte– met bevriezing van zulke levertumoren. „Dat gaf best wat complicaties. Verhitting is veiliger”, zo ontdekte de chirurg in de loop der jaren.

De verhittingsmethode kan worden gebruikt wanneer er meerdere –minder dan tien– niet al te grote gezwellen worden aangetroffen (maximaal 4 centimeter in doorsnede). Ook mogen de tumoren niet in de buurt van de grote bloedvaten en de galwegen liggen.

Ruers vergelijkt de situatie met knikkers in een spons. „Knip je de spons open om de knikkers eruit te halen, dan gaat die helemaal kapot. Als je de knikkers daarentegen aanprikt met een naald en verhit, blijft de spons intact.”

Zo’n 10 tot 15 procent van de darmkankerpatiënten met leveruitzaaiingen komt in aanmerking voor de verhittingsmethode, vertelt de chirurg. Uit een studie die hij samen met een groep internationale collega’s deed, en onlangs publiceerde in het vakblad Annals of Oncology, blijkt dat deze behandeling (in combinatie met chemotherapie) beter is dan wanneer patiënten alleen chemo krijgen. „Degenen bij wie de verhittingsmethode was toegepast, bleven gemiddeld zeven maanden langer ziektevrij dan de patiënten die alleen chemotherapie kregen.”

Ruers benadrukt dat dit een groot verschil is. „Bij veel onderzoeken zie je dat een nieuw middel de ziektevrije periode verlengt van bijvoorbeeld zes naar acht weken. Zeven maanden winst is vrij lang.”

Of er ook daadwerkelijk verschil is in overleving, kan de chirurg niet zeggen. „De onderzoeksgroep was te klein om daar harde uitspraken over te kunnen doen. Ook zouden we de patiënten daarvoor langer hebben moeten volgen.”

Wel ziet hij in de praktijk dat een deel van de patiënten die hij met de verhittingsmethode behandelde nu, ruim vijf jaar later, nog steeds ziektevrij is.

Stonden collega-specialisten eerst afwijzend tegenover de nieuwe behandeling, inmiddels hebben velen de verhittingsmethode overgenomen, weet Ruers. Toch blijft de traditionele operatie, waarbij een deel van de lever volledig wordt verwijderd, voorlopig eerste keus, stelt hij.

Wel merkt hij dat de verhittingsbehandeling steeds vaker wordt overwogen als een patiënt een hoog risico op complicaties heeft bij de traditionele operatie, vanwege een zwakke gezondheid, als de ziekte na een eerdere operatie is teruggekomen of als de tumor op een plaats ligt waar hij moeilijk weg te snijden valt. „Zo’n patiënt kan even goed gebaat zijn bij het kapotbranden van de tumor als bij een gewone operatie. Ik vind daarom dat je als oncologisch chirurg beide methoden moet beheersen.”

Door de huid heen

De ingreep waarbij levertumoren worden vernietigd door verhitting, kan in een enkel geval zonder grote operatie, maar door de huid heen gebeuren. Dat gebeurt dan op de afdeling radiologie van het NKI-AVL, waarbij de patiënt een CT-scan ondergaat en de tumoren op basis van dat beeld door de huid heen worden aangeprikt en verhit.

Van de verhittingsbehandeling herstellen patiënten sneller dan van een traditionele operatie waarbij een deel van de lever wordt verwijderd. De meesten zijn na een paar dagen weer thuis. In de meeste gevallen volgt er na de chirurgische ingreep een chemokuur.