Geachte heer De Bruijn,

In de rubriek Welbeschouwd (RD 26-5) reageerde u op mijn pleidooi voor ruimte voor andersdenkenden. U vroeg mij waarom ik dan geen ruimte zie voor gefilterd internet. Als mensen zelf kiezen voor een provider die bijvoorbeeld porno en geweld weert, dan moet dat toch kunnen? Ik ben gevoelig voor die argumenten, want achter die discussie over internetfilters zitten diepere vragen over vrijheid en onze kijk op mens en samenleving. Daarover praat ik graag met u door.

Als mensen verschoond willen blijven van wat ze moreel verwerpelijk vinden, dan mag dat natuurlijk. Niemand hoeft het hele net te bezoeken; ook ik houd me ver van sommige content. Daarom moet het voor mensen mogelijk zijn om dat af te schermen. Maar principieel moet dan de gebruiker kiezen en niet de provider. Het principe van netneutraliteit betekent dat de infrastructuur (zeg: het wegennet) neutraal moet zijn. Alleen op grond van een rechterlijke uitspraak kan dat beperkt worden. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij The Pirate Bay (wat je daar ook van vindt) en bij kinderporno (die wordt namelijk wel degelijk aangepakt).

Netneutraliteit is belangrijk voor de vrije samenleving en de bescherming van grondrechten. Kijk maar naar landen waar op inhoud wordt gecensureerd ten koste van minderheden. Kijk ook naar landen waar door technische filtering oneerlijke mededinging ontstaat, zoals u zelf terecht schrijft. Daarom heb ik netneutraliteit hoog en hoop ik dat veel landen Nederland zullen volgen. Door het wettelijk te verankeren, garanderen we vrijheid voor iedereen en vrije toegang tot kennis en communicatie.

Ik ben het met u eens dat mensen zelf mogen kiezen voor beperkingen, bijvoorbeeld omdat ze geloven dat ze geneigd zijn tot al het kwade. Maar daar zijn alternatieven voor. U ziet die niet zitten. De brief van minister Verhagen heeft mij echter wel overtuigd en ook de VVD-fractie die eerst de motie-Ester steunde. De gebruiker kan een eigen bescherming aanbrengen (of aan laten brengen) op zijn of haar computer. En ongetwijfeld zal er software op de markt komen die niet ongemerkt kan worden uitgezet.

Natuurlijk: wie echt wil, kan alles omzeilen, maar dat geldt ook voor gefilterd internet. Er is nu eenmaal geen waterdichte oplossing en we kunnen niet alle verleiding buiten de deur houden. Dat is ook theologisch en pedagogisch van belang: de wereld is niet buiten te sluiten en dus moeten we leren om te gaan met de risico’s.

Hier raakt de kwestie onze diepste kijk op mens en samenleving. Vertrouwen we op de mens en de menselijke natuur, of menen we dat die menselijke natuur op het kwade is gericht en daarom altijd door grenzen en regels beheerst moet worden?

De reformatorische visie is hier veel negatiever dan de liberale, die ervan uitgaat dat mensen uiteindelijk altijd het goede zullen kiezen. Ik voel me bij geen van beide geheel thuis, zeker wanneer het gaat om samenlevingsvraagstukken. Ik vind de ene visie te negatief en de andere te optimistisch. Hebzucht, kortzichtigheid en eigenbelang zijn grote valkuilen. Daarom dient de overheid te reguleren.

Theologisch is hier veel meer over te zeggen, maar politiek ligt hier een beslispunt: voor welke ondeugden, kwalen, risico’s of –zo u wilt– zonden dient de overheid maatregelen te treffen? Ik denk dan vanuit mijn links-liberale morele visie vooral aan die zaken waar mensen de ander, de samenleving of de wereld beschadigen. Ik maak mij als politicus niet zo druk over ethische keuzes waar mensen alleen zichzelf mee hebben, zoals het kijken naar porno of geweld. Dat zijn persoonlijke keuzes waarin de overheid geen rol heeft.

Maar om terug te komen op het begin: er zit iets wonderlijks in uw redenering. U ziet het opkomen voor een open en vrije samenleving waarin ieder zijn of haar eigen keuzes kan maken als een vrijheidsbeperking. Ik denk echter dat u zich richt op de verkeerde vijand. De dreiging die u ziet, is niet buiten te sluiten en het lijkt of u zelf het grotere verhaal van een (voor iedereen) bedreigde vrijheid uit het oog verliest. Netneutraliteit is geen seculiere hobby. Het is de 21e-eeuwse variant van de strijd om de vrijheid van drukpers, meningsuiting, geweten en godsdienst. En dat gaat ons allemaal aan.

Vriendelijke groet,

Ruard Ganzevoort

De auteur is hoogleraar praktische theologie aan de Vrije Universiteit en senator voor GroenLinks.

Geachte heer Ganzevoort,

Laat ik maar met de deur in huis vallen: de kwestie rond Kliksafe is veel orthodoxe christenen in het verkeerde keelgat geschoten. Des te beter om er even over door te praten. En dan niet alleen over providers zoals Kliksafe (overigens: ook Solcon krijgt last van de nieuwe wetgeving) maar vooral ook over de diepere motieven.

U verheft het principe van netneutraliteit tot het niveau van de grondrechten zoals de vrijheid van godsdienst en meningsuiting. We kennen inderdaad de voorbeelden van landen waar deze vrijheden ernstig worden onderdrukt door allerlei vormen van censuur. Gelukkig zijn we daar in Nederland ver vandaan. Het is echter de vraag of het instrument van netneutraliteit, zoals dat nu wettelijk is vastgelegd, de beste waarborg voor die vrijheid is. Als dat zo is, dan is het treurig gesteld in deze wereld. Op dit moment hebben slechts twee landen, Chili en Nederland, hiervoor gekozen.

In uw brief zegt u dat u christenen hun gefilterd internet gunt, maar de keus daarvoor moet bij de gebruiker liggen en niet bij de provider. U pleit voor een neutraal wegennet, zoals bij de gedrukte pers, radio en tv. De internetprovider is dan te vergelijken met de zendmast of de drukpers. Maar moeten dan álle zendmasten en álle drukpersen toegang bieden tot álles wat te verspreiden valt? Een belangrijk verschil met het gewone wegennet is dat de overheid hier marktwerking heeft toegelaten, zodat er partijen zijn met een op de klant afgestemd aanbod.

Daar komt bij dat het digitale wegennet ook door de nieuwe wet helemaal niet zo neutraal wordt. De wet kent namelijk diverse uitzonderingen. Zo mogen providers ongevraagde communicatie tegenhouden: de mailtjes die reclame maken voor Viagra en goedkope Rolexhorloges. Daarnaast mogen ze ook computervirussen en zo onderscheppen. Die constructie is bedacht door D66, met twee voorwaarden: deze filtering moet in het belang van de abonnee zijn en die moet er zelf mee instemmen.

Waarom is deze uitzondering wel toegestaan en die voor Kliksafe niet? Ook daar gaat het om het belang van de abonnee. Ook daar stemt de abonnee er zelf mee in. Ook daar gaat het vaak om ongevraagde en in elk geval om ongewenste communicatie en informatie, want daarom abonneert hij zich op zo’n provider.

Minister Verhagen vindt die uitzondering voor Kliksafe helemaal niet nodig omdat er goede alternatieven bestaan. Wel, dat geldt ook voor die spammail en virussen, die je lokaal kunt filteren. Gezien het aantal aanvallen dat de abonnees bereikt, is de filtering van de provider nog niet waterdicht.

U stelt dat centrale filtering voor geweld en erotiek geen goede bescherming biedt, maar daar denken de abonnees van deze providers héél anders over. Zij weten wel dat je filters kunt omzeilen, maar dat is juist nog eenvoudiger voor de filters die Verhagen aanbeveelt. Deze abonnees zoeken de best beschikbare bescherming voor zichzelf en hun gezin.

Daar staat tegenover dat ik, ook na uw brief, nog steeds niet inzie waarom de vrijheid van iedereen in Nederland bedreigd wordt als we Kliksafe de ruimte gunnen van een uitzonderingspositie zoals die van de virussen. Betekent dat nu echt een aanval op de vrijheid van meningsuiting? Ik zie het torpederen van de motie-Ester als het schieten met een kanon op een mug. Door een onevenredig focussen op dat neutrale wegennet laten de netneutralisten het belang van een groep gewetensvolle ouders ondersneeuwen. Desnoods richten we toch een staatsprovider op die nog wel álles doorlaat, inclusief seks, geweld, kinderporno, virussen en spam?

Wat me enigszins geruststelt, is uw achterliggende visie op de taak van de overheid in het beteugelen van het kwaad. Daarbij mag de overheid inderdaad geen gewetenspolitie worden. Toch zitten er aan die persoonlijke keuzes, zoals het kijken naar porno en geweld, ook maatschappelijke aspecten: het verwrongen beeld van vrouwen als lustobject door videoclips of agressief en crimineel gedrag. Dat media daar invloed op hebben, is onomstreden. In elk geval zouden we jongeren ertegen moeten beschermen, zoals bij alcohol, tabak en vuurwapens. De Kijkwijzer helpt hier niet, zodat je beter een niet-neutraal wegennet kunt bieden, in elk geval in de publieke ruimte. De nieuwe wet doet echter het omgekeerde en verbiedt ook de internetfilters bij McDonald’s en in de bibliotheken.

Met vriendelijke groet,

Steef de Bruijn

De auteur is adjunct-hoofdredacteur van deze krant.